Sözcüksel ve sözdizimsel tabanlı bir dilbilimsel üslup incelemesi: Zülfü Livaneli’nin “Son Ada” romanı örneğiyle


Tezin Türü: Doktora

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Bursa Uludağ Üniversitesi, SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2020

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: İbrahim Karahancı

Danışman: KERİME ÜSTÜNOVA

Özet:

Genel bir bakışla toplumsal kodlamalarla oluşan dil ve bireysel dil tercihlerini içeren üslup arasındaki ilişkinin sağlamlığı ve çok yönlülüğü yadsınamaz bir gerçektir. Her biri kendi mecrasında ilerleyen ve ayrı çalışma alanları olarak değerlendirilen dil bilimi ile üslup bilimi arasında kanıtlanabilir bilimsel ilişki kurmada eksiklikler gözlenmektedir. Son yıllarda bu konuda birtakım girişimlerde bulunulduğuna tanık olunsa da çalışmaların yeterli bir düzeye henüz erişemediği görülmektedir. Söz konusu ilişkinin kurulmasıyla kendi başına yöntemleri, terim hazinesi, kuramları vb. bulunan görece daha olgun sistemli dil incelemelerinin, gelişmekte olan akademik üslup çalışmalarına ışık tutacağı öngörülmektedir. Bu bağlamda dilin mevcut olanakları içinde tercihe açıklık ve seçmeli dil değişkenliği açısından zengin malzeme içeriğine sahip sözcük birimleri ve cümle ögeleri esas alınarak metin merkezli bir dilbilimsel üslup incelemesi yapılmıştır. Zülfü Livaneli’nin “Son Ada” adlı romanının derlem olarak kullanıldığı eldeki çalışmada cümleler tek tek irdelenip söz konusu dil birimleri metin bağlamı ve geçtikleri yerlerde yazarın onlara yüklediği görevler göz önünde bulundurularak değerlendirilmiştir. Bir yandan eserin yansıttığı özgün yapı ortaya koyulmaya, diğer yandan da bir inceleme modeli oluşturulmaya çalışılmıştır. Sonuçta romanda tespit edilen sözcüksel ve sözdizimsel üslup birimlerinin genel olarak yalın, açık, canlı, renkli ve doğrudan üslup oluşmasına katkıda bulunduğu görülmüştür.