Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2009
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: ESEN DURMUŞ
Danışman: Ali Yiğit
Özet:
| Ergani, idari olarak Diyarbakır'a bağlı bir ilçe merkezidir. Doğu Anadolu Bölgesi ile Güneydoğu Anadolu Bölgesini birbirinden ayıran sınır çizgisinde yer alır. Coğrafi anlamda Yukarı Fırat Bölümü'nün Güneydoğu Toroslar Yöresine dahildir. Bu anlamda da Ergani ilçe merkezi Doğu Anadolu Bölgesi sınırları içinde yer alır. 1559 km2lik alanı ile 1 belde ve 82 köyün idari merkezidir. Ergani Anadolu'da Neolitikten beri, nüfuslanıp yerleşmeye sahne olan merkezlerden biridir. Çayönü yerleşmesinin Ergani sınırları içinde yer alması tarım, hayvancılık, yerleşik hayat tarzı gibi birçok konuda ilk olma kimliği kazandırmıştır. Güneydoğu Anadolu ile Anadolu'nun diğer kesimleri arasındaki ulaşımın en önemli engeli dik bir duvar gibi uzanan Güneydoğu Toroslardır. Ancak belirli yerlerden geçilebilen bu dağ sıralarını aşan nadir geçit yerlerinden birisi de Maden çayı vadisidir. İşte tarihi ?Kral Yolu?nun da içinden geçtiği Dicle vadisinin en önemli özelliği tabii bir yol güzergâhı olmasıdır. Tarihin en eski çağlarından beri yol olarak kullanılan Dicle vadisine bugün de Güneydoğu Anadolu'yu Anadolu'nun diğer yerlerine bağlayan Elazığ-Diyarbakır karayolu ile Haydarpaşa-Kurtalan demiryolu yerleşmiştir. Bu vadinin geçit rolü herşeyden üstündür. Bu küçük yerler büyük nüfus topluluklarını barındırabilecek başka elemanlara sahip olmadıklarından, buraları duraklama, konaklama yeri değil, sadece bir geçit yeri olarak kalmıştır.Güneydoğu Anadolu'yu, Doğu Anadolu'ya bağlayan kara ve demiryollarının ilçenin içinden geçmesi ile sosyal ve iktisadi yapıda çok büyük değişmeler meydana gelmiştir. İlçenin farklı kesimlerinden yol kenarına olan göçler, Ergani şehrinin oluşmasına, karayolu çevresinde yeni yerleşim birimlerinin teşekkülüne zemin hazırlamıştır. Geçmişte tamamen kırsal nüfusun ve kırsal ekonominin egemen olduğu Ergani İlçesi'nde, bugün nüfusun büyük bir bölümü şehirde yaşamaktadır. Göçlerin etkisi ile nüfusta meydana gelen dinamik yapı, kırsal ve kentsel alanı beraber değiştirmiştir. Kırsal alanda nüfus yoğunluğu düşerken, Ergani Şehri'nde nüfus yoğunluğu artmıştır.Ergani, araştırma sahasını kuzeyden ve güneyden çevreleyen Güneydoğu Toroslar ve Karacadağ volkan kütlesi arasında K-G yönünde dağlık kütlenin arasına yerleşmiş bir ilçedir. İlçenin kuzeyinde Maden Dağları kütlesi, orta kesimde Ergani-Bereketli depresyonu ve güneyde Karacadağ bazalt platosu, Maden çayı ve Dicle Nehrinin kolları üzerinde kurulan Kralkızı ve Devegeçidi baraj göllerinin varlığı farklı jeomorfolojik birimlerin oluşumuna neden olmuştur. Farklı jeomorfolojik birimler üzerinde gelişmiş olan yerleşmelerde, nüfus ve iktisadi faaliyetler farklılık göstermektedir. İktisadi faaliyetlere bağlı olarak gelişen birçok geçici ve daimi kır yerleşmeleri araştırma sahasında yer almaktadır.Ergani'de doğal çevrenin etkisi ile oluşmuş çok farklı iskân şekilleri mevcuttur. Köyler ve köyden küçük yerleşmelerin sayısının sahada oldukça fazla olmasının temel sebebi, topografyanın bu tarz yaşamı desteklemesidir. Farklı fizyonomi, yapı ve dokudaki köylere, mezralara, komlara, bağ evlerine ve diğer kırsal yerleşmelere sahanın hemen her bölümünde rastlamak mümkündür. Doğal çevre şartlarına bağlı ve kırsal ekonomik faaliyetlere göre fonksiyonelleşmiş yerleşim birimleri ve meskenler yerleşme coğrafyası açısından oldukça güzel örnekler oluşturur. | |||
| Ergani is a district administratively attached to the province of Diyarbakir. It is located on the border between East Anatolian Region and Southeast Anatolian Region. In the geographical terms, it is included in the Southeast Taurus part of Upper Euphrates region, which makes it a part of East Anatolian Region. Expanding along an area of 1559 km2, it is the administrative centre of 1 town and 82 villages. Ergani has been one of the centers of population and settlement in Anatolia since Neolithic period. The fact that Çayönü settlement is located within the borders of Ergani has secured it as having a pioneering place in many aspects including agriculture, livestock, and settled life style. Starching along like an upright wall, Taurus mountain range is the most important obstacle for the transportation from Southeast Anatolia to the other regions of Anatolia. However, Maden Spring Valley is one of the rare passageways, letting through specific passages in these mountain ranges. The most important feature of Tigris valley through which the historical ?King?s Road? also passes is that it is a natural route. Having been used as a road since ancient times Tigris valley today engulf the route of the Elazığ-Diyarbakır highway and Haydarpaşa-Kurtalan railway connecting Southeast Anatolia to the rest of Anatolia. What makes the valley unique is its role as passageway. Since these small places lack other elements which enable the accommodation of large communities, they have been used only for passages as rest or accommodation.The fact that the highways and railways connecting Southeast Anatolia to East Anatolia pass through the district has made significant changes in its social and economic structure. The migrations from different parts of the district towards the banks of the road have paved the way for the establishment of the Ergani district and formation of new settlements in the vicinity of the railway. Once dominated by the rural population and rural economy, in Ergani district today has most of its population live in the city-centre. The dynamic structure of the population caused by the migrations changed both rural and urban areas together. While the density of population in the rural areas decreases, it has increased in the city of town Ergani.Ergani is a district located among the mountain mass in the north-west direction between the Southeast Taurus and Karacadağ volcanic mass which surrounds the site of the study from north and south. In the city, the mass of Maden Mountains in the north, Ergani-Bereketli depression in the middle and Karacadağ basalt plateau in the south have casued the formation as different geomophological units. In addition, Maden spring and Tigris river and its branches have formed Kralkızı and Devegeçidi dam lakes. The demographic and economic activities differ in settlements developed on different geomorphologic units. There are many temporary and permanent rural settlements on the site of the study which have been developed based on economic activities.There are various forms of settlements in Ergani formed as result of natural environment. The main reason for the great number of villages and settlements smaller than villages is the fact that the topography favors this life style. It is possible to see villages, hamlets, komlar, cottages, and other rural settlements with different physionomy, structure and texture all around the site. Settlements and housings which have become functional based on the environmental conditions and rural economic activities represent quite fine examples in terms of geography of accommodation. |