Kültür tarihi bakımından Osmanlı vasiyetnâmeleri

Tezin Türü: Yüksek Lisans

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Bursa Uludağ Üniversitesi, İLAHİYAT FAKÜLTESİ, İSLAM TARİHİ VE SANATLARI BÖL., Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2008

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: NİLÜFER ATEŞ

Danışman: Mustafa Asım Yediyıldız

Özet:

Vasiyetnâmeler, kültür tarihi kaynağı olmaları yönüyle önem atfedilmesi gereken metinlerdir. Bu tezde, Osmanlı vasiyetnâmeleri özelinde vasiyetnâmelerin tarihî vesikalar içindeki yerine vurgu yapılmıştır. Çalışmanın kaynaklarını Osmanlı tarihinin çeşitli yüzyıllarında yaşamış farklı toplum kesimlerinden kişilere ait seçilen vasiyetnâmeler teşkil etmektedir. Osmanlı vasiyetnâmelerine topluca bir bakış sunulmuş, metinlerin muhtevaları karşılaştırmalı ele alınarak analiz edilmiş ve değerlendirilmiştir. Çalışmayı özgün kılan husus da, bu özelliğidir. Tez, giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın teorik kısmını oluşturan girişte, vasiyet ve vasiyetnâme hakkında genel bilgiler verilmiştir. Bunlar kısaca vasiyetvasiyetnâme kavramları, Türk ve İslam kültürlerindeki temelleriyle vasiyetnâme yazmanın tarihçesi, vasiyetnâme türleri, Osmanlı vasiyetnâmelerin kültür tarihi bakımından kaynaklık değeri ve çalışmaya temel teşkil eden vasiyetnâmelerin müellifleriyle tanıtımı şeklindedir. Ölüm düşüncesi ve ölüm sonrası ritüeller hususunda vazgeçilmez belgeler durumunda olan vasiyetnâmelerin geniş muhteva hacmi dikkate alındığında çeşitli konularda da bilgi veren vesikalar oldukları ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda çalışmanın I. ve II. Bölümleri vasiyetnâmelerin muhteva analizlerine hasr edilmiştir. Vasiyetnâmelerde öne çıktığı şekilde zihniyet unsurları, I. Bölümde dînî, siyâsî düşünce, otoriteye yaklaşım, kadına bakış ile dünya ve ölüm algısı başlıkları hâlinde incelenmiştir. II. Bölümde ise, vasiyetnâmeler aracılığıyla toplum hayatına dair hangi tür verilere ulaşılabildiği ortaya konulmuştur. Buna göre önce, vasiyetnâmelerde yer alan bilgiler bağlamında tasavvuf ve ölüm olgularının, Osmanlı toplumunda sosyal ilişkilerin işleyişine etkileri işlenmiştir. Son olarak da ölüm anından cenazenin defnedilişine ve sonrasına dair ölümle ilgili ritüeller hususundaki vasiyetler kategorize edilerek ele alınmıştır.