Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Bursa Uludağ Üniversitesi, EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2021
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Kübra Kuzu Jafari
Danışman: HANDAN ASUDE BAŞAL
Özet:Okul öncesi dönem; çocuğun zeka ve sosyal beceri gelişiminin hızlı, aile ile etkileşiminin en yoğun olduğu dönemdir. Ebeveynler ve çocukları arasındaki ilişki, dijital teknolojilerdeki ilerlemelerin etkisiyle farklılaşmaktadır. Bu araştırmada okul öncesi kurumlarına devam eden çocukların ebeveynlerinin ebeveynlik tutumları ile dijital ebeveynlik tutumlarının çocukların zeka düzeylerine ve sosyal becerilerine etkisini, farklı ebeveynlik tutumları ile dijital ebeveynlik arasındaki ilişkiyi, teknolojik araç kullanımının çocukların sosyal beceri ve zeka düzeylerine etkileri ile ilgili öğretmen ve ebeveyn görüşlerini, çocukların teknolojik araçlar ile ilgili metaforik algılarını incelemek amaçlanmıştır. 2018-2019 eğitim öğretim yılında gerçekleştirilen bu araştırmada çeşitleme, tamamlayıcılık ve genişletme gerekçeleri nedeniyle Karma Yöntem kullanılmıştır. Tamamen Karma Sıralı Eşit Statülü Tasarımlı Karma Yöntemin kullanıldığı bu araştırmada ilk olarak “Kişisel Bilgi Formu”, “Ebeveyn Tutum Ölçeği”, “Dijital Ebeveynlik Ölçeği”, Sosyal Beceri Değerlendirme Ölçeği ve “Bir Adam Çiz testi” ile nicel veriler toplanarak analiz edildikten sonra nitel verilerin toplanmasına geçilmiştir. Araştırmanın örneklemi oluşturulurken tabakalı amaçsal örnekleme, ölçüt örnekleme ve maksimum çeşitlilik yöntemlerinden faydalanılarak çok aşamalı örnekleme yapılmıştır. Araştırmanın nicel bölümünün örneklemini Bursa ve İstanbul illerinden farklı özelliklere sahip toplam 8 okulda eğitim alan 378 okul öncesi çocuğu ve ailesi oluşturmaktadır. Araştırmanın nitel bölümünde ise nicel veriler incelenerek elde edilen verilere göre seçilen, her okuldan üçer ebeveyn olmak üzere farklı ebeveynlik stillerine sahip toplam 24 ebeveyn ve seçilen okullarda görev alan 16 okul öncesi öğretmeni, metaforik algılarını belirlemek için araştırmanın nicel bölümüne katılan çocuklar ile araştırmacı tarafından hazırlanan yarı yapılandırılmış görüşme formları kullanılarak yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılmıştır. Araştırmanın nicel veri analizinde SPSS 24.0 kullanılarak parametrik olan Pearson Korelasyon, Bağımsız Gruplar t Testi, Bağımlı gruplar t Testi, ANOVA Testi, Kikare Testi ve Tukey Testi analizleri yapılmıştır. Araştırmada kullanılan ölçeklerin AMOS 24.0 programı ile Doğrulayıcı Faktör Analizleri ve Dijital Ebeveynlik Tutum Ölçeği’nin Açımlayıcı Faktör Analizi, test tekrar test yöntemleri kullanılarak okul öncesi döneme uyarlaması yapılmıştır. Okul öncesi eğitime devam eden çocukların ebeveynlerinin ebeveynlik tutumları ile dijital ebeveynlik tutumlarının çocuklarının zeka düzeylerine ve sosyal becerilerine etkisi yapısal eşitlik modeli ile incelenmiştir. Nitel verilerin analizinde ise içerik analizinden faydalanılmıştır. Nitel verilerin geçerlik ve güvenirliğini sağlamak amacıyla iç geçerlik için çeşitleme ve uzman incelemesi, dış geçerlik için ayrıntılı betimleme ve amaçlı örneklem, iç güvenirlik için tutarlılık incelemesi, dış güvenirlik için teyit incelemesi çalışmaları yapılmıştır. Araştırma bulgularına göre şu sonuçlara ulaşılmıştır: Kız çocukların sosyal beceri ve zeka puanlarının erkeklerden, 2 yıl okul öncesi eğitim alan çocukların sözel açıklama beceri puanlarının 1 yıl okul öncesi eğitim alan çocuklardan, orta sosyo-ekonomik düzeydeki ebeveynlerin çocuklarının sosyal beceri puanlarının alt sosyo-ekonomik düzeydeki ebeveynlerin çocuklarından, Bursa’da yaşayan ebeveynlerin çocuklarının sosyal beceri puanlarının İstanbul’da yaşayan ebeveynlerin çocuklarından, teknolojik araçları haftada birkaç kere kullanan çocukların teknolojik araçları ayda birkaç kere kullanan ve neredeyse her an oynayan çocuklardan, sosyo-ekonomik durumu orta ve üst olan ebeveynlerin çocuklarının zeka puanlarının alt sosyo-ekonomik düzeydeki ebeveynlerin çocuklarından anlamlı derecede yüksek olduğu; çocukların sosyal beceri düzeylerinin ebeveynlerinin eğitim durumlarına, yaş özelliklerine, çocukların teknolojik araçları kullanma süresine göre anlamlı fark oluşturmadığı; çocukların eğitim gördükleri okul öncesi eğitim kurumunun türüne göre değişmezken eğitim aldıkları okullara göre ise değiştiği görülmektedir. Ebeveynlerin eğitim durumlarına, yaşlarına, yaşadıkları şehre, okul öncesi eğitim aldıkları süreye, eğitim gördükleri okulun türüne göre zeka düzeyleri incelendiğinde istatistiksel olarak anlamlı farklılık oluşturmadığı; öğrenim gördükleri okula göre ise değiştiği görülmektedir. Annelerin Dijital Medya Risklerinden Koruma ve demokratik tutumunun, babaların ise Dijital Medyanın Etkili Kullanımını Onaylama alt boyut puanlarının anlamlı derecede yüksek olduğu; İstanbul’da yaşayan ebeveynlerin aşırı koruyucu tutum puanlarının Bursa’da yaşayan ebeveynlerden, 30 yaş ve altı ebeveynlerin 36-40 yaş ebeveynlerden aşırı koruyucu tutum alt boyut puanının anlamlı derecede yüksek olduğu; çocuğu bağımsız anaokulunda eğitim alan ebeveynlerin aşırı koruyucu tutum alt boyut puanlarının, çocuğu ilkokul ya da ortaokula bağlı ana sınıflarında eğitim alan ebeveynlerden, çocukları 1 yıl okul öncesi eğitim alan ebeveynlerin aşırı koruyucu tutum alt boyut puanlarının, çocukları 2 yıl veya 3 yıl ve üstünde eğitim alan ebeveynlerden anlamlı derecede yüksek olduğu; ebeveynlerin Dijital Medyanın Etkili Kullanımını Onaylama puanları arttıkça çocuklarının da teknolojik aletleri kullanma süresinin arttığı; otoriter tutumun çocuğun teknolojik aletleri kullanma süresini artırdığı; çocuklarının eğitim gördüğü okula göre ebeveynlik tutumları ve dijital ebeveynlik tutumlarının değiştiği belirlenmiştir. Ebeveynlerin ebeveynlik tutumları, dijital ebeveynlik tutumları, çocuklarının zeka düzeyleri ve sosyal becerileri arasındaki korelasyon incelendiğinde çocukların zeka düzeyi ile sosyal becerileri arasında pozitif yönlü zayıf bir ilişki, Dijital Medya Risklerinden Koruma ile Aşırı Koruyucu Tutum arasında pozitif yönlü zayıf bir ilişki, Otoriter Tutum ile Dinleme Becerileri arasında negatif yönlü zayıf bir ilişki bulunduğu tespit edilmiştir. Yapısal eşitlik modeline göre yapılan incelemede demokratik ve otoriter tutumun çocukların sosyal becerileri üzerinde negatif, izin verici ve aşırı koruyucu tutumun çocukların sosyal becerileri üzerinde pozitif etkileri olduğu belirlenmiştir ancak yarı yapılandırılmış görüşmeler ile ebeveynlerin ebeveyn tutum ölçeğine verdikleri cevaplar incelendiğinde ebeveynlerin demokratik ebeveynlik ile izin verici ebeveynlik tutumunu karıştırmış olabilecekleri söylenebilir. Yapılan yarı yapılandırılmış görüşme sonuçları incelendiğinde ebeveynlerin ve öğretmenlerin çoğunluğunun teknolojik araçların çocukların sosyal becerilerini ve zeka düzeylerini olumsuz etkilediğini düşündüğü; çocukların video izlemek, oyun oynamak amacıyla teknolojik araçları kullandığı; erkek çocukların yaşlarına uygun olmayan oyunları daha çok oynadığı; çocukların büyük bir kısmının eğitici olmayan, hatta çocuğun yaş grubuna uygun olmayan video kanallarını takip ettiği; teknolojik araçların kapatılması istendiğinde çocukların büyük bir kısmının tepki gösterdiği; ebeveynlerin Millî Eğitim Bakanlığı tarafından onaylanan, çocuklara yönelik içeriklere ve ebeveyn eğitimlerine ihtiyaç duyduğu; öğretmenlerin çocukların teknolojiyi doğru kullanması için bilgilendirme formları göndermek, aile ile çocuğun beraber yapacağı etkinlikler vermek, ebeveynlerle teknoloji kullanımına dair güncel haberler ve gelişmeleri paylaşmak gibi uzaktan faaliyetlerin yanı sıra ebeveyn toplantıları ile bilgilendirme çalışmaları ve özel görüşmeler şeklinde yüz yüze faaliyetler yaptığı belirlenmiştir. Çocukların teknolojik araçlar ile ilgili metaforları incelendiğinde bu araçları en çok arkadaşlarına ve aile bireylerine benzettiği, arkadaşları ve teknolojik araçlar için en çok kullanılan metaforun oyuncak olduğu, çocukların teknolojik araçların kapatılmasını olumsuz bir durum olarak algıladığı tespit edilmiştir.