Kültürel Miras ve Somut Olmayan Kültürel Mirasın Müzeler Aracılığıyla Aktarımı

---

Tezin Türü: Yüksek Lisans

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Bursa Uludağ Üniversitesi, FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ, ARKEOLOJİ, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2025

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: Pınar Yeniyegin

Danışman: İbrahim Hakan Mert

Açık Arşiv Koleksiyonu: AVESİS Açık Erişim Koleksiyonu

Özet:

KÜLTÜREL MİRAS VE SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRASIN 

MÜZELER ARACILIĞIYLA AKTARIMI 

Geçmiş kuşaklar tarafından oluşturulan ve evrensel değerleri olduğuna inanılan eserler genel olarak “kültürel miras” olarak tanımlanmaktadır. Kültürel miraslar sadece ait olduğu toplum için değil, tüm insanlık için korunması gereken değerlerdir. Bu konuya dikkat çekmek için tez konusu “Kültürel Miras ve Somut Olmayan Kültürel Mirasın Müzeler Aracılığıyla Aktarımı” olarak seçilmiştir. İlk bölüm başlığı olan “Kültürel Miras” bölümünde kültürel mirasın insanlık için önemine ve kısa adı UNESCO olan Birleşmiş Milletler, Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu’nun kurulduğu günden itibaren kültürel mirasın korunması için yaptığı uluslararası düzenlemelere ve sözleşmelere dikkat çekilmiştir. 

UNESCO tarafından ilk olarak korumaya değer görülen kültürel varlıklar, somut kültürel miraslar olmuştur. Kültürel mirasların güvencesi olarak kabul edilen ve tarihte koleksiyonculukla şekillenen müzecilik, 18. yüzyıldan itibaren Batı’nın koleksiyonlarını topluma açmasıyla birlikte belli bir sistem çevresinde toplanmayı gerektirmiştir. 19. ve 20. yüzyıl boyunca da hızlı bir değişim ve gelişim sürecine girmiştir. Türkiye’de ise 19. yüzyılın “Batılılaşma çabalarının göstergesi olan çağdaş bir kurum” olarak ortaya çıkan müzeler, öncelikle kültürel mirası ve zengin tarihi “korumayı” hedeflemişlerdir. Türkiye’de müzelerin kurumsallaşma süreciyle ilgili olan bu tespit Türk müzecilik uygulamalarının da şekillenmesini etkileyen “Batılılaşmanın göstergesi çağdaş bir kurum olma” ve “koruma” kavramlarının da önemini vurgulamaktadır. Tez çalışmasının ikinci bölümü “Müzecilik” bölümünde de Batılılaşma sürecinin, Türk müzeciliği ve müzecilik uygulamalarının şekillenmesindeki etkisi vurgulanmış ve çağdaş müzecilik yaklaşımında “müze eğitiminin” önemine dikkat çekilmiştir. 

Somut kültürel mirasın korunmaya alınmasından sonra gelenekler, ritüeller, el sanatları gibi somut olmayan kültürel mirasların içinde 2003 yılında UNESCO tarafından “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi” kabul edilmiştir. Tezin üçüncü bölümü olan “Somut Olmayan Kültürel Miras ve Müzecilik” bölümünde de sözleşmenin “koruma” kavramına dikkat çekilerek, somut olmayan kültürel mirasların müzeyle olan ilişkileri bu “koruma” kavramı üzerinden yorumlanmış ve müzelerin koruma yaklaşımındaki değişimler ele alındıktan sonra somut olmayan kültürel miras unsurlarının korunması ve bu alanda farkındalık yaratılması için “eğitim” ve “müzelerin eğitim işlevleri”, “müze eğitimi” üzerinden yorumlanmıştır. Müze ve müze eğitimi ile uyguladıkları programlar, projeler ve faaliyetler kapsamında “İyi Koruma Uygulamaları Listesi”ne giren dünyadaki dört müze ele alındıktan sonra Türkiye’den de “Ankara Somut Olmayan Kültürel Miras Müzesi” eğitim çalışmaları açısından çözümlenmiş ve müzelerin, müze eğitimi dışında okullarla iş birliği yaparak çalışabileceği başka bir yöntem olan, müze eğitimi çalışmalarıyla, öğretim programlarının birleştirilmesi kapsamında Türkiye’den örnek olarak “Halk Kültürü Dersine” ve “Sosyal Bilgiler Dersine” dikkat çekilmiştir. 

Anahtar Kelimeler: Kültürel Miras, UNESCO, Somut Olmayan Kültürel Miras, Müze Eğitimi, Çağdaş Müzecilik, Halk Kültürü, Sosyal Bilgiler