Şerhu'l-Akāid Hâşiyelerinde Varlık ve Ulûhiyyet

---

Tezin Türü: Doktora

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Bursa Uludağ Üniversitesi, İLAHİYAT FAKÜLTESİ, TEMEL İSLAM BİLİMLERİ, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2023

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: HASAN SEFA TURAN

Danışman: Ulvi Murat Kılavuz

Özet:

Bu çalışma Mâtürîdî bir âlim olan Ömer en-Nesefî’nin akāid risalesine Eşʻarî kelâmcı Teftâzânî’nin yazmış olduğu Şerhu’l-Akāid adlı şerh ve bu şerhin üzerine yazılan bazı önemli hâşiyeleri kendisine konu edinmiştir. Teftâzânî’nin elinde Nesefî’nin kısa ve öz olan risalesi, felsefî kelâma giriş mesabesinde bir eser hüviyetine bürünmüş ve İslâm dünyasının birçok bölgesinde eğitim öğretim müfredatında temel eserlerden biri hâline gelmiştir. Eserin bu kadar hüsnü kabule mazhar olması, üzerine birçok hâşiye çalışmasının yapılmasına zemin hazırlamıştır. Yazılan bu hâşiyeler yalnızca metnin kapalı yönlerini açıklamakla kalmamış, yeri geldiğinde muhaşşîlerin kendi kelâmî yaklaşımlarını serdettikleri müstakil eserler hüviyetine dönüşmüştür. Bu minvalde çalışmada temel alınacak sekiz hâşiye belirlenmiştir. Bunlar; Hayâlî, Siyalkûtî, Kestelî, Ramazan Efendi, İsâmüddin el-İsferâyînî, İbn Ebî Şerîf, Bikāî ve Zekeriyyâ el-Ensârî’nin yazmış olduğu hâşiyelerdir.

Şerhu’l-Akāid ve zikredilen hâşiyeler kelâm ilminin felsefî meseleleri bünyesine dâhil ettiği dönemin birer ürünüdür. Nitekim muhaşşîler dönemin bu yaklaşımını hâşiyelerinde devam ettirmiştir. Özellikle varlık ve ulûhiyyet meseleleri daha detaylı bir biçimde ele alınmıştır. Öyle ki Meşşâî felsefenin temel farklılıkları bu meseleler üzerinden gelişmişti. Dolayısıyla çalışma varlık ve ulûhiyyet meseleleri temelinde şekillenmiştir. Söz gelimi genel olarak varlık düşüncesi, özel olarak ise fiziksel varlıkların kelâm ve felsefe gelenekleri arasındaki anlaşılma şekilleri kıyaslanarak bu konuda Şârih ve muhaşşîlerin görüşleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Ulûhiyyet meseleleri açısından ise Allah’a atfedilen selbî ve sübûtî sıfatlar Şârih üzerinden ele alınarak müteahhir kelâmdaki dönüşümlere ve değişikliklere dikkat çekilmiştir.