Akademik Veri Yönetim Sistemi
IV. Ulusal Sosyal Psikoloji Kongresi, İzmir, Türkiye, 11 - 12 Haziran 2022
Ana akım bellek çalışmalarında tüm katılımcıları genelde benzer yönde etkilediği bilinen geçmiş toplumsal olayların hatırlanma eğilimleri incelenirken katılımcıların toplumsal kimlik ya da konumlarına ilişkin ayrışan değerlendirmelerinin ele alınmamasının sınırlılık ürettiği bilinmektedir. Bu kapsamda toplumsal olgulara ait bellek süreçlerinin daha geniş sosyal bağlamlarda, özellikle gruplar arası ilişkiler yaklaşımı geleneklerinin kuramsal ve metodolojik yaklaşımlarıyla çalışılması gün geçtikçe önem kazanmaktadır. Bu çalışma Türkiye’de 15 Temmuz 2016’da yaşanan darbe girişimine odaklanarak, toplumsal bir olaya yönelik flaş anıların toplumsal sisteme yönelik algılardan ve bireysel eğilimlerden nasıl etkilendiğini incelemeyi amaçlamıştır. Bu hedef doğrultusunda, Sosyal Baskınlık Kuramı’nın “ideolojik asimetri hipotezi”nin temel savları 15 Temmuz 2016 darbe girişimine ilişkin toplumsal nitelikli flaş anıların yapısal özellikleri ve psikososyal işlevleri bağlamında iki aşamadan oluşan bir çalışmayla sınanmıştır. İlk aşamada üniversite öğrencilerine (N = 1113) sosyal baskınlık yönelimi ve sistemi meşrulaştırma eğilimlerini ölçmeye yönelik ölçekler uygulanmış ve genel örneklem içinde bu puanlar üzerinden en yüksek ve en düşük puanlara sahip olan katılımcılar saptanmıştır. İkinci aşamada seçilen yüksek/düşük sosyal baskınlık yönelimi ve yüksek/düşük sistemi meşrulaştırma eğilimi gruplarına ait katılımcıların (N = 239) toplumsal nitelikli flaş anılarının psikososyal işlevleri (benlik sürekliliği, sosyal bağ kurma ve yönlendirici işlev) ve yapısal özellikleri (önem, sonuç üretme, duygusal yoğunluk, canlılık, tekrar ve duygusal değer gibi fenomenolojik özellikler); meşrulaştırıcı mitlerle (değerleriyle, inanışlarıyla/sosyal aksiyomlarıyla ve 15 Temmuz 2016 darbe girişimi olayını protesto eylemlerine katılımlarıyla) korelasyonları karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Bulgular, ideolojik asimetri savıyla da tutarlı olacak şekilde, yüksek sistemi meşrulaştırma eğilimine sahip katılımcıların sosyal baskınlık yönelimlerinin flaş anıların işlevleriyle sergilediği korelasyonların, düşük sistemi meşrulaştırma eğilimine sahibi katılımcıların sergilediği korelasyonlara oranla daha güçlü olduğunu göstermektedir. Bulgular, toplumsal nitelikli flaş anıların özellik ve işlevlerinde toplumdaki hiyerarşik yapılanmanın belirleyici bir etkisi olduğu kanısını güçlendirmiştir. Söz konusu çalışma toplumsal nitelikli flaş anıların bireylerin içinde yaşadıkları toplumsal sistemi algılama biçimlerine bağlı olarak nasıl hatırlandıklarını ortaya koyması açısından ilk adımlardan birini oluşturmaktadır.
Anahtar Sözcükler: Sosyal baskınlık yönelimi, sistemi meşrulaştırma eğilimi, meşrulaştırıcı
mitler, ideolojik asimetri, flaş anı