”Bir Ceditçi Olarak Abdülhaluk Uygur”


Aliyeva Çınar M.

TURAN SAM Dergisi, cilt.9, ss.224-230, 2017 (Hakemli Dergi)

  • Yayın Türü: Makale / Tam Makale
  • Cilt numarası: 9
  • Basım Tarihi: 2017
  • Doi Numarası: 10.15189/1308-8041
  • Dergi Adı: TURAN SAM Dergisi
  • Derginin Tarandığı İndeksler: Other Indexes
  • Sayfa Sayıları: ss.224-230
  • Bursa Uludağ Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Rusya Türkleri arasında 19. yüzyılın başlarında başlayan Ceditçilik Hareketi, yüzyılın sonlarına doğru İsmail Gaspıralı ile zirveye ulaşmıştır. 19. yüzyılın sonlarında bu felsefî-entelektüel hareket, siyasî bir harekete de dönüşmeye başlamıştır. Bu hareket Türk Dünyasının her bölgesinde olduğu gibi Doğu Türkistan Uygurları üzerinde de etkili olmuştur. Doğu Türkistan’da bu düşüncelerle yetişen aydınlar arasında Abdülhalûk Uygur da önemli bir rol oynamıştır. Abdülhalûk Uygur, bir yandan Çin emperyalizmine karşı mücadele verirken bir yandan da eski geleneklere körü körüne bağlılığı savunan, ilerlemeye karşı direnen feodal kalıntılara karşı milletin gelişme yolunu açmak için mücadele veriyordu. O dönemde Türk Dünyasının her yerinde süren Kadimci-Ceditçi çatışmasının kurbanlarından biri olarak genç yaşında öldürüldü. Makalede Ceditçilik Hareketinin Doğu Türkistan’da nasıl ve hangi şartlar altında yayıldığı, bu hareketin öncülerinin kim olduğuna değinilerek genç Uygur Ceditçiler arasında yer alan vatanperver, milliyetçi, realist olan Abdülhalûk Uygur’un eserlerindeki ceditçilik düşüncesi irdelenmiştir. 

Anahtar Kelimeler: Abdülhalûk Uygur, Ceditçilik, Doğu Türkistan, aydınlanma

The Jadidism Movement starting in the early 19th century among Russian Turks reached its peak level with Ismail Gasprinsky towards the end of the century. This philosophical-intellectual movement started to turn into a political movement in the late 19th century. This movement, as it did in every region of the Turkish World, had an effect on Eastern Turkistan Uigurs as well. Abdulhalûk Uygur occupies an important place among the intellectuals raising in the Eastern Turkistan with these thoughts. Abdulhalûk Uygur did not only fight against the Chinese imperialism, but he also struggled to open a path towards development for the nation by fighting against feudal residuals arguing for the blind attachment to the old traditions and resisting against progress. He was killed in young age as one of the victims of the traditionalism - jadidism conflict continuing in every region of the Turkish World in that period. The present article aims to find an answer to the question of 'How and under what conditions did the Jadidism Movement expand in the Eastern Turkistan?' by examining the jadidism thought in the works of patriotic, nationalist and realist Abdulhalûk Uygur, a young Uigur Jadidist and one of the pioneers of this movement.

 

Key Words: Abdulhalûk Uygur, Jadidism, Eastern Turkistan, enlightenment