Akademik Veri Yönetim Sistemi
TURAN SAM Dergisi, cilt.9, ss.224-230, 2017 (Hakemli Dergi)
Rusya
Türkleri arasında 19. yüzyılın başlarında başlayan Ceditçilik Hareketi,
yüzyılın sonlarına doğru İsmail Gaspıralı ile zirveye ulaşmıştır. 19. yüzyılın
sonlarında bu felsefî-entelektüel hareket, siyasî bir harekete de dönüşmeye
başlamıştır. Bu hareket Türk Dünyasının her bölgesinde olduğu gibi Doğu
Türkistan Uygurları üzerinde de etkili olmuştur. Doğu Türkistan’da bu
düşüncelerle yetişen aydınlar arasında Abdülhalûk Uygur da önemli bir rol
oynamıştır. Abdülhalûk Uygur, bir yandan Çin emperyalizmine karşı mücadele
verirken bir yandan da eski geleneklere körü körüne bağlılığı savunan,
ilerlemeye karşı direnen feodal kalıntılara karşı milletin gelişme yolunu açmak
için mücadele veriyordu. O dönemde Türk Dünyasının her yerinde süren Kadimci-Ceditçi
çatışmasının kurbanlarından biri olarak genç yaşında öldürüldü. Makalede
Ceditçilik Hareketinin Doğu Türkistan’da nasıl ve hangi şartlar altında
yayıldığı, bu hareketin öncülerinin kim olduğuna değinilerek genç Uygur
Ceditçiler arasında yer alan vatanperver, milliyetçi, realist olan Abdülhalûk
Uygur’un eserlerindeki ceditçilik düşüncesi irdelenmiştir.
Anahtar Kelimeler:
Abdülhalûk Uygur, Ceditçilik, Doğu Türkistan, aydınlanma
The Jadidism Movement starting in the early 19th century among Russian
Turks reached its peak level with Ismail Gasprinsky towards the end of the
century. This philosophical-intellectual movement started to turn into a
political movement in the late 19th century. This movement, as it did in every
region of the Turkish World, had an effect on Eastern Turkistan Uigurs as well.
Abdulhalûk Uygur occupies an important place among the intellectuals raising in
the Eastern Turkistan with these thoughts. Abdulhalûk Uygur did not only fight
against the Chinese imperialism, but he also struggled to open a path towards
development for the nation by fighting against feudal residuals arguing for the
blind attachment to the old traditions and resisting against progress. He was
killed in young age as one of the victims of the traditionalism - jadidism
conflict continuing in every region of the Turkish World in that period. The
present article aims to find an answer to the question of 'How and under what
conditions did the Jadidism Movement expand in the Eastern Turkistan?' by
examining the jadidism thought in the works of patriotic, nationalist and
realist Abdulhalûk Uygur, a young Uigur Jadidist and one of the pioneers of
this movement.
Key Words:
Abdulhalûk Uygur, Jadidism, Eastern Turkistan, enlightenment