Akademik Veri Yönetim Sistemi
IX. Deneysel Bilişsel Psikoloji Sempozyumu, İstanbul, Türkiye, 11 - 12 Eylül 2025, ss.21, (Özet Bildiri)
Duygusal içeriğe sahip uyaranların görsel dikkat üzerindeki etkisi, bilişsel psikolojide uzun süredir araştırılan bir konudur. Bu çalışmalarda yalnızca uyaranın duygusal içeriği (pozitif/negatif ya da kategorik) değil, aynı zamanda bireyin geçici motivasyonel durumu ve amaçları da dikkati şekillendiren önemli etkenler olarak öne çıkmaktadır. Bu sunumda, duygu ile geçici motivasyonel süreçlerin etkileşiminin dikkat üzerindeki etkilerini inceleyen iki deneysel çalışmanın bulguları paylaşılacaktır. İlk çalışmada, fizyolojik temelli bir motivasyon kaynağı olan açlık/tokluk durumu manipüle edilmiştir (Boğa ve Koyuncu, 2024). Üç farklı yöntem (uzamsal ipucu, nokta izleme ve bir göz izleme görevi) kullanılarak negatif (tehdit, tiksindirici yiyecek) ve pozitif (bebek yüzü, romantik çift, yiyecek) uyaranlara yönelik dikkat yanlılığı incelenmiştir. En tutarlı bulgular, göz izleme ölçümünün kullanıldığı deneyden elde edilmiştir (Naç = 36, Ntok = 32). Her iki grupta da motivasyondan bağımsız olarak, tüm duygusal uyaranlar için dikkat yanlılığı gözlenmiştir. Motivasyonel etkiler ise, açlık grubundaki katılımcıların yiyecek uyaranlarına yönelik dikkat yanlılığının dikkatin daha geç aşamalarında ortaya çıkmasıyla kendini göstermiştir. İkinci çalışmada, duyguların (örn., tiksinme) tetiklediği motivasyonel süreçler (örn., bulaşma riskini ortadan kaldırma motivasyonu) incelenmiştir (Boğa ve Wentura, 2024; Vogt ve ark., 2011). Tiksinti duygusu uyandırılan katılımcılarla yürütülen nokta izleme görevinde, temizlik, genel pozitif ve tiksinme içerikli uyaranlara yönelik dikkat yanlılığı değerlendirilmiştir (Ntiksinme = 105, Nnötr = 105). Sonuçlar, tiksinme grubundaki bireylerin, kontrol grubuna kıyasla temizlik içerikli (örn., sabun, çeşme) uyaranlara daha fazla dikkat ettiğini ortaya koymuştur. Buna karşın tiksinme grubunda genel pozitif uyaran kategorisine (örn., gülümseyen çocuk, hediye, yiyecek) yönelik dikkat yanlılığı gözlenmemiştir. Bu bulgu, temizlik uyaranlarına ilişkin dikkat yanlılığının, duygu düzenleme sürecinden ziyade, duygunun tetiklediği motivasyonel süreçlerden kaynaklandığını düşündürmektedir. Özetle, her iki çalışma, hem fizyolojik hem de duygu temelli motivasyonların dikkat süreçlerini nasıl şekillendirdiğini ortaya koymakta; dikkat yanlılığının, organizmanın mevcut ihtiyaç ve hedefleriyle uyumlu uyaranlara yöneldiğini göstermektedir.