Akademik Veri Yönetim Sistemi
V. SOSYAL PSİKOLOJİ KONGRESİ, Ankara, Türkiye, 6 - 07 Aralık 2024, ss.1
Bu çalışmada,
kadınlara yönelik kalıp yargıların ve algılanan sosyal mesafenin, giyimleriyle
(geleneksel veya modern) bağlantılı olarak değişip değişmediği bir Afganistan
örnekleminde incelenmiştir. Taliban rejiminin yönetimi ele geçirmesinin hemen
öncesine denk gelen dönemde (2020-2021) Afganistan’da modern giyimli kadınlara
yönelik bakış, gruplar arası sosyal psikoloji kuramlarıyla açıklanmaya
çalışılmıştır. Önce, sosyal gruplara yönelik kalıp yargıların temel boyutlarının
ortaya çıkarılmasının hedeflendiği önceki çalışmaların yöntemleri takip
edilerek (örn. Fiske ve ark., 2018; Phalet ve Poppe,
1997; Wojciszke, 2005; Fiske, 2015), Afganistan’da modern ve geleneksel giyimli
kadınlara yönelik kalıp yargı içeriklerinin yerleştiği temel boyutları ortaya
koyan bir pilot çalışma yapıldı (55
katılımcı; 26 kadın, 29 erkek). Ana çalışmada ise, Afganistan'ın büyük şehirlerinde yaşayan 152 Afganistanlı
katılımcıya (55E, 97K), birinci
yazarın kişisel bağlantıları yoluyla doğrudan veya sosyal medyadan ulaşılıp anket uygulandı. Yarısına
bir Afgan kadının geleneksel (hicap) giyimli fotoğrafı, diğer yarısına modern
(başı açık) giyimli fotoğrafı sunulup onu sevecenlik ve yetkinlik açısından
değerlendirmeleri istendi ve bu kadına yönelik algılanan sosyal mesafe ölçüldü.
Ayrıca, günlük yaşamlarında fotoğraftaki kadına benzer kadınlarla temas
sıklıkları soruldu. Fotoğraftaki kadını yetkin ve sevecen algılama
düzeylerindeki farklılıklar ve söz konusu iki algının, kadının geleneksel veya
modern giyimli olmasına bağlı değişip değişmediği, Karma Varyans Analiziyle
incelendi. Sonuçlar, geleneksel giyim koşulunda kadının sevecenlik ve yetkinlik
düzeylerinin eşit olarak, modern giyim koşulundaysa yetkinliği sevecenliğine
kıyasla daha yüksek algılandığını gösterdi. Ayrıca, fotoğraftaki kadın
geleneksel giyimli olduğunda, modern giyimli olduğu koşula kıyasla daha sevecen
değerlendirildi. Ardından, modern kadınlara yönelik algılanan sosyal mesafe
düzeyini; sosyal temas sıklığı, cinsiyet sistemini meşru görme eğilimi,
sevecenlik ve yetkinlik kalıp yargıları üzerinden açıklamanın önerildiği bir
model Yapısal Eşitlik Analizi ile sınandı. Sonuçlara göre, modern giyimli
kadınlarla temasın az olması toplumsal cinsiyet sistemini meşru görülmesi
üzerinden sosyal mesafenin yüksek algılanmasıyla ilişkilidir. Sistemi meşru
görmek, algılanan sosyal mesafe ile hem doğrudan, hem de modern giyimli kadını sevecenliği
düşük olarak algılama yoluyla dolaylı olarak ilişkilidir.