Akademik Veri Yönetim Sistemi
I. ULUSAL KADININ VE AİLENİN GÜÇLENDİRİLMESİ SEMPOZYUMU, Yalova, Türkiye, 13 - 14 Aralık 2023, cilt.1, ss.32
“Kadın Dostu” Sosyal Sigorta Kolu: Ölüm Sigortası
Prof. Dr. Yusuf ALPER *
Türk sosyal sigorta sistemi, ilk kuruluş yılları dışında kadın erkek eşitliği üzerine kurulmuştur. Sigortalı
tanımında, kapsama alma şartlarında, prim ödeme yükümlülükleri bakımından kadın erkek ayırımı yapılmaz.
Ancak uygulama, işgücüne katılma oranlarının farklılığı başta olmak üzere sistemi erkek ağırlıklı bir sistem
haline getirmiştir. Sonuçta prim ödeyen/aktif sigortalı sayısı bakımından erkek sigortalı sayısının kadın
sigortalı sayısından belirgin şekilde fazladır. Nitekim 4/a kapsamındaki sigortalıların %67,2’si; 4/b
kapsamındaki sigortalıların %75,9’u; 4/c kapsamındaki sigortalıların ise 4/c kapsamındaki sigortalıların &
63’6’sı erkek sigortalıdır. Toplamda ise sigortalıların %77’si erkek sigortalıdır. Ancak sistemin gelir ve aylık
bağladığı sigortalıların cinsiyete göre ayırımı farklı bir durum ortaya çıkarmakta, kadınlar oransal olarak daha
fazla gelir ve aylık almaktadırlar. Nitekim; 4/a kapsamında yaşlılık aylığı alanların %77’si; 4/b kapsamında
yaşlılık aylığı alanların % 80’i; tarım sigortalısı aylık alan 4/b’lilerin % 87’si; 4/c’lilerin % 69,7’si erkek
sigortalıdır. İstatistiki veriler kadın sigortalıların kendi çalışmalarına bağlı olarak haklarını sürdüremediklerini
ortaya koymaktadır. Ancak, iş ölüm sigortasından gelir ve aylık bağlanmasına gelince sosyal sigorta sistemi
tamamen “kadın dostu sigorta sistemi” haline dönmektedir. Nitekim, 2022 yılında 4/a’lı sigortalı statüsünde
bulunanları ölümü halinde gelir ve aylık bağlanan hak sahibi sayısı toplam 2.278.913 kişidir. Bunun %65,4’ü
ölen sigortalının eşidir. Ancak aylık bağlanan eşlerden %96,6’sı kadın eştir. 773.497 hak sahibi çocuktan
%84,9’u kız çocuğu ve sigortalının ölümü ile aylık bağlanan anne oranı %87,6 iken aylık bağlanan babaların
oranı %12,4‘dür. 4/b’li sigortalılar bakımından sigortalının ölümü ile aylık bağlanan hak sahibi kişi sayısı
775.764’tür. Hak sahibi olarak aylık bağlanan toplam 503.344 kişiden %97,6’sı kadın eş, yalnızca %2,4’ü
erkek eş; 270.517 çocuktan %90,6’sı kız çocuğu, %9,4’ü erkek çocuğu olarak aylık almaktadır. Sigortalının
ölümüne bağlı olarak aylık alan anne oranı %91,2, baba oranı %8,8’dir. Tarım BAĞ-KUR’u olarak bilinen
çiftçilerde durum daha da kadın odaklı olup aylık bağlananların %98,6’sı kadın eştir. Nihayet 4/c’li
sigortalılarda da sigortalının ölümü ile aylık bağlanan hak sahibi kadın eşlerin oranı %95,77’dir. Bir noktayı
daha belirtmek gerekir ki, ölen 4/c’li sigortalının hak sahibi kız çocuğu kapsamında aylık bağlananlar arasında
80 yaşında 3.222; 90 yaşında 1.011 ve 100 yaşında 40 hak sahibi bulunması ölüm sigortası için “kadın/kız
çocuğu dostu” sigorta kolu nitelendirmemizin temel sebebini oluşturmaktadır. Şüphesiz bu durum sosyal
sigorta sisteminde kadın erkek eşitliği konusundaki tartışmanın da bir boyutunu oluşturmalıdır.
Anahtar Kelimeler: Sosyal sigortalarda kadın, pozitif ayrımcılık, kadın dostu sosyal sigortalar, ö