Sözlüksel İşteş Çatı


Creative Commons License

Üstünova K.

ULUSLARARASI YUNUS EMRE VE DÜNDEN BUGÜNE TÜRKÇE SEMPOZYUMU, Erzurum, Türkiye, 10 - 11 Haziran 2021, cilt.1, sa.1295, ss.360-368

  • Yayın Türü: Bildiri / Tam Metin Bildiri
  • Cilt numarası: 1
  • Basıldığı Şehir: Erzurum
  • Basıldığı Ülke: Türkiye
  • Sayfa Sayıları: ss.360-368
  • Bursa Uludağ Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Biçim birimsel çatının eylem istemlerine göre oluşturuluşu, her eylemin {} ekiyle işteş çatıya giremeyişi, ayrıca anlamsal çeşitliliğe duyulan gereksinim, vericinin başka arayışlar içine girmesine yol açar ki bu da bir hareketin iki ya da daha fazla özne tarafından ifade edilmesinin birden fazla yolunu açar. İşteş çatının biçim birimsel, sözlüksel, söz dizimsel olmak üzere farklı yöntemlerle sağlanması, anlatım olanaklarının zenginliğini işaret ettiği gibi dilin kullanım alanlarını sınırlandırmayıp farklı boyutlara taşıdığını da gösterir. Biçim birimsel yöntemle işteş çatıya giremeyen bir başka deyişle işteşlik eki ({}) almayan eylemler (boşa-, git-, oku, ye, üz-, yaşa- vb.) için ya da {} eki almasına rağmen hareketin karşılıklı, ortaklaşa, birlikte yapıldığının anlatılmadığı eylemler (kötüleş-, sırnaş-, güreş-, kokuş- vb.) için işteşliği ifade etme yollarından biri de sözlüksel işteş çatıdır. Yüklemde biçim birimsel bir değişikliğin söz konusu olmadığı sözlüksel işteş çatıda,  iki yol izlendiği saptanmıştır: 1. Cümlede birbiri, beraber, hep beraber, birlikte, hep birlikte, karşılıklı, bir uçtan…. diğer uçtan, ile, hep birden, hep bir ağızdan, cümleten vb. karşılıklı yapma, ortaklık etme anlatan kodlayıcıların yüzey yapıya yerleştirilmesi ya da birlikte-karşılıklı-ortaklaşa yapma anlamının yüklemde verilmesiyle sözlüksel işteş çatı oluşturulur. 2. Sohbet etmek, sohbete koyulmak, sohbete tutulmak, güreşmek, boşamak-, evlenmek, nikâhlanmak, sözlenmek, nişanlanmak vb. eylemlerin anlamsal yapılarına işin birden fazla kişi tarafından ortaklaşa, birlikte, karşılıklı yapılması gereği, karakteristik bir özellik olarak yüklenmiştir. Dolayısıyla bu tür eylemler için cümleye ayrı bir kodlayıcı girmez çünkü işteşlik özelliği söz konusu eylemlere yüklenmiştir.