Akademik Veri Yönetim Sistemi
ULUSLARARASI YUNUS EMRE VE DÜNDEN BUGÜNE TÜRKÇE SEMPOZYUMU, Erzurum, Türkiye, 10 - 11 Haziran 2021, cilt.1, sa.1295, ss.360-368
Biçim birimsel çatının eylem istemlerine göre oluşturuluşu, her eylemin {-ş} ekiyle işteş çatıya giremeyişi, ayrıca anlamsal çeşitliliğe duyulan
gereksinim, vericinin başka arayışlar içine girmesine yol açar ki bu da bir hareketin iki ya da daha fazla özne
tarafından ifade edilmesinin birden fazla yolunu açar. İşteş çatının
biçim birimsel, sözlüksel, söz dizimsel olmak üzere farklı yöntemlerle
sağlanması, anlatım olanaklarının zenginliğini işaret ettiği gibi dilin
kullanım alanlarını sınırlandırmayıp farklı boyutlara taşıdığını da gösterir. Biçim birimsel yöntemle işteş çatıya
giremeyen bir başka deyişle işteşlik eki ({-ş})
almayan eylemler (boşa-, git-, oku, ye,
üz-, yaşa- vb.) için ya da {-ş} eki almasına rağmen hareketin karşılıklı, ortaklaşa,
birlikte yapıldığının anlatılmadığı eylemler (kötüleş-, sırnaş-, güreş-, kokuş- vb.) için işteşliği ifade etme
yollarından biri de sözlüksel işteş çatıdır. Yüklemde biçim birimsel bir
değişikliğin söz konusu olmadığı sözlüksel işteş çatıda, iki yol izlendiği saptanmıştır: 1. Cümlede birbiri,
beraber, hep beraber, birlikte, hep birlikte, karşılıklı, bir uçtan…. diğer
uçtan, ile, hep birden, hep bir ağızdan, cümleten vb. karşılıklı yapma,
ortaklık etme anlatan kodlayıcıların yüzey yapıya yerleştirilmesi ya da
birlikte-karşılıklı-ortaklaşa yapma anlamının yüklemde verilmesiyle sözlüksel
işteş çatı oluşturulur. 2. Sohbet etmek, sohbete koyulmak, sohbete
tutulmak, güreşmek, boşamak-, evlenmek, nikâhlanmak, sözlenmek, nişanlanmak vb. eylemlerin anlamsal yapılarına
işin birden fazla kişi tarafından ortaklaşa, birlikte, karşılıklı yapılması gereği,
karakteristik bir özellik olarak yüklenmiştir. Dolayısıyla bu tür eylemler için
cümleye ayrı bir kodlayıcı girmez çünkü işteşlik özelliği söz konusu eylemlere
yüklenmiştir.