Akademik Veri Yönetim Sistemi
Bütün yönleriyle Zemahşeri, Sivas, Türkiye, 26 Ekim 2023 - 27 Ocak 2024, cilt.3, ss.1-380
12. Asrın önemli filologlarından olan ve kendinden sonraki pek çok alimi linguistik yönden etkileyen,
leksikolojik, etimolojik ve morfolojik açıklamaları ile Kur’ân tefsir metotlarından lügavî metodu öne
çıkaran Zemahşerî yaptığı dilsel ve edebî yorumlarla tüm tefsir otoritelerinin dikkatini üzerine çekmeyi
başarmış ve tefsir tarihi içinde önemli bir köşe taşı haline gelmiştir. Dil alanında yazdığı birçok eser
sadece lügat sahasında değil aynı zamanda Kur’ân tefsiri alanında da önemli referanslar haline
gelmiştir. Belâgat ve dil ustası Zemahşerî’nin lügat ve belâgat alanında üzerine durduğu en önemli
sanatlardan birisi mecaz sanatıdır. O, bu sanatı doğrudan veya dolaylı olarak birçok eserinde kaleme
almıştır: Esâsü’l-Belâga, el-Müstaḳṣâ fî ems̱âli’l-ʿArab, ed-Dürrü’d-dâʾir el-münteḫab fî kinâyâti
ve’stiʿârâti ve teşbîhâti’l-ʿArab gibi eserler onlardan öne çıkanlardır. Edebi sanatların hem Arap dili hem
de Kur’ân dilini güzelleştirmede önemli rol oynadıklarını vurgulayan bu eserler mecaz, istiâre, kinâye,
teşbîh ve ta’rîz sanatlarına dair çeşitli örnekler ve kullanımlar sunar. Bu sanatların Kur’ân’ın i’câzını
arttırdığını düşünen Zemahşerî onları büyük bir titizlikle eserlerinde işlemiştir. Dil bilimcilerinin yanı sıra
tefsir otoriterleri arasında da ilk sıralarda yer alan Zemahşerî, belâgat ve edebi sanatları ustalıkla
kullanarak dil alanındaki maharetini meşhur tefsiri Keşşâf’a da yansıtmıştır. Çeşitli edebî sanatları
işlediği bu tefsiri adeta onun dil alanında yazdığı eserlerin bir hülasası durumundadır, bunun doğal bir
sonucu olarak bu eserinde mecaz sanatına da yer vermiştir. İşte biz bu çalışmamızda, Zemahşerî’nin
temsîli anlatım metodu olarak da bilinen “mecazi / metaforik anlatım” metodunu söz konusu tefsiri
Keşşaf’ta nasıl ele aldığına göz atacağız. Çeşitli örnekler vererek, ondan iktibaslar ve yorumlar
eşliğinde hem mecaz konusunu hem de onun bu sanatı ele alış ve ayetlere uygulayış tarzını analiz
edeceğiz.