Akademik Veri Yönetim Sistemi
Osmanlı Devleti'nin Kuruluşundan cumhuriyet Türkiye'sine Uluslararası Tarih Araştırmaları Sempozyumı, Yalova, Türkiye, 27 - 28 Temmuz 2024
Osmanlı Devleti’nin ilk sancaklarından olan Hudâvendigâr Sancağı’nda padişah haslarına ve selâtin evkafına ayrılan alanların genişliği, sancağın yönetiminin kısmen de olsa Anadolu ve Rumeli’deki birçok sancaktan farklı bir yapıda olmasına neden olmuştu. Bu yapıda Hudâvendigâr Sancakbeyinin Bursa şehri içinde örfî (idarî) yetkisi yoktu. Dolayısıyla Bursa Subaşısı sancakbeyi tarafından atanmıyordu. Şehir padişah hassı olduğu için, şehrin güvenliği (subaşılık görevi) ve onunla ilişkili olan zeamet (bâd-ı hevâ) rüsûmu iltizam yoluyla işletilmekteydi. Bursa zeamet mukataası, 16. yüzyılda zaman zaman Hudâvendigâr Sancakbeyi olanlara iltizam edilse de bu sürekli bir uygulama olarak yerleşmemişti. 16. yüzyılda Bursa’da örfî yetkinin tasarrufu ve neden olduğu yetki alanı problemleri büyük ölçüde ortaya konulmuştur. Ancak, 17. ve 18. yüzyıl kadı sicillerinde Bursa Subaşısı hakkındaki belgelerin giderek azalma eğiliminde olduğu görülmektedir. Diğer bir ifadeyle 16. yüzyıldan sonra Bursa şehrinin güvenliğinin sağlanması konusunda bir farklılaşma olduğu anlaşılmaktadır. İşte bu çalışmada bu değişim üzerine bir analiz sunulacaktır. Bursa kadı sicillerine dayanılarak, özellikle 17. ve 18. yüzyıllarda şehrin güvenliğinin nasıl sağlandığı, görülen bu değişimin nedenleri sorgulanacaktır.
In the sanjak of Hudâvendigâr, one of the first established Ottoman sanjaks, compared to the other administrative units of Anatolia and Rumelia the management system has a different structure due to the width of the areas allocated to the khass-i sultan (domain of the sultan) and endowments of Ottoman sultans. The sanjak ruler of Hudâvendigâr had no administrative authority in this structure in the city. The Subaşı of Bursa wasn’t appointed by the ruler of sanjak. Since the city was khass-i sultan, the security of the city and the revenues (bâd-i hevâ) of this service (zeamet mukataası) operated through iltizam. Although this mukataa was given to the sanjak ruler of Hudâvendigâr ruler from time to time in the 16th century, this was not a permanent practice. Many studies have been conducted on the administrative organization in Bursa throughout the 16th century and the issues about the scope of authority. Nonetheless, it is evident that the rate of records pertaining to the subaşı of Bursa in court registers significantly declined over the 17th and 18th centuries. In other words, while the administrative divisions remained same throughout the sanjak or in Bursa after the 16th century, it seems that there existed a change in terms of maintaining the city’s security. In this study, an analysis on this change will be presented. Based on Bursa kadi records, how the security of the city was ensured, especially in the 17th and 18thcenturies, and the reasons for this change from the 16th to 18th centuries will be questioned.