Akademik Veri Yönetim Sistemi
ICSHRS 4. ULUSLARARASI İNSAN VE TOPLUM BİLİMLERİ KONGRESİ Dubai / ICSHSR 4th International Conference on Humanity and Social Sciences, Dubai, Birleşik Arap Emirlikleri, 15 Nisan 2023, ss.211-217
İstihsanın tanımlarına
ve kısımlarına bakıldığında ilk tanımı ile sonraki dönemlerdeki tanımları
arasında çeşitli değişimler olmuştur. Bu değişimler, diğer mezhep usulcülerinin
Hanefi mezhebinin deliline yönelik eleştirilere paralel değiştiğini ve bir nevi
meşruiyet kazandırma çabası güdüldüğü söylenebilir. Bu çabanın olumlu
yönlerinden biri de istihsan delilinin çeşitlenmesi ve kısımlarının artmasıdır.
İstihsanın bazı kısımları makâsıd ile de doğrudan alakalıdır.
Makâsıd fikrini
oluşturan ve ona ilham olan kavram veya delillerden bir tanesi de istihsandır.
Zira istihsanın çıkış noktası belli bir delil veya maslahat sebebiyle genel
küllî kuraldan istisna yapılmasıdır. İstihsan İslam hukuk düşüncesine bir nevi
açılım getirmiş, bu yöntem ile hem iç doktrinde hukuksal tutarlık oluşturulmuş,
hem de hukuk kurallarıyla reel hayatın sorunları çözüme kavuşturularak hukuk
düzeni sağlanmıştır. Böylece İslam
hukuku farklı dönemlerde nassın boş bıraktığı yerleri belli bir disiplin içinde
doldurarak sorunları çözmeye çalışmıştır.
Makâsıdın küllî
kurallar ile nas tarafından boş bırakılan yerlerin belli ilkelere dayanarak
doldurulması olduğu düşünüldüğünde bu yönüyle istihsanın yüklendiği görevi
yüklenebilecek bir metottur. Üstelik istihsanın çeşitlerinden olan maslahat
sebebiyle istihsan esasında makâsıd sebebiyle istihsan şeklinde de anlaşılabilir.
Zira naslar tarafından itibar edilmiş bir maslahat genel küllî bir kurala
dayanır, buna da makâsıd denir. Bu küllî kurallara dayanan makâsıd belli
durumlarda bir üstte olan küllî kuralı istihsan yoluyla tahsis edebilir. Bu
açıdan istihsanın makâsıd yöntemine ilham olabilecek delillerin en önemlilerinden
biri olduğunu söyleyebiliriz. Bu nedenle istihsanın tanımlarını ve çeşitlerini
incelememizin makâsıdı anlamamız açısından faydalı olacağına inanıyoruz.