İSTİHSAN TANIMLARININ DEĞİŞİMİ VE MAKÂSID İLE İLİŞKİSİ


Creative Commons License

Bulutlu Y.

ICSHRS 4. ULUSLARARASI İNSAN VE TOPLUM BİLİMLERİ KONGRESİ Dubai / ICSHSR 4th International Conference on Humanity and Social Sciences, Dubai, United Arab Emirates, 15 April 2023, pp.211-217

  • Publication Type: Conference Paper / Full Text
  • City: Dubai
  • Country: United Arab Emirates
  • Page Numbers: pp.211-217
  • Bursa Uludag University Affiliated: Yes

Abstract

İstihsanın tanımlarına ve kısımlarına bakıldığında ilk tanımı ile sonraki dönemlerdeki tanımları arasında çeşitli değişimler olmuştur. Bu değişimler, diğer mezhep usulcülerinin Hanefi mezhebinin deliline yönelik eleştirilere paralel değiştiğini ve bir nevi meşruiyet kazandırma çabası güdüldüğü söylenebilir. Bu çabanın olumlu yönlerinden biri de istihsan delilinin çeşitlenmesi ve kısımlarının artmasıdır. İstihsanın bazı kısımları makâsıd ile de doğrudan alakalıdır.

Makâsıd fikrini oluşturan ve ona ilham olan kavram veya delillerden bir tanesi de istihsandır. Zira istihsanın çıkış noktası belli bir delil veya maslahat sebebiyle genel küllî kuraldan istisna yapılmasıdır. İstihsan İslam hukuk düşüncesine bir nevi açılım getirmiş, bu yöntem ile hem iç doktrinde hukuksal tutarlık oluşturulmuş, hem de hukuk kurallarıyla reel hayatın sorunları çözüme kavuşturularak hukuk düzeni sağlanmıştır.  Böylece İslam hukuku farklı dönemlerde nassın boş bıraktığı yerleri belli bir disiplin içinde doldurarak sorunları çözmeye çalışmıştır.

Makâsıdın küllî kurallar ile nas tarafından boş bırakılan yerlerin belli ilkelere dayanarak doldurulması olduğu düşünüldüğünde bu yönüyle istihsanın yüklendiği görevi yüklenebilecek bir metottur. Üstelik istihsanın çeşitlerinden olan maslahat sebebiyle istihsan esasında makâsıd sebebiyle istihsan şeklinde de anlaşılabilir. Zira naslar tarafından itibar edilmiş bir maslahat genel küllî bir kurala dayanır, buna da makâsıd denir. Bu küllî kurallara dayanan makâsıd belli durumlarda bir üstte olan küllî kuralı istihsan yoluyla tahsis edebilir. Bu açıdan istihsanın makâsıd yöntemine ilham olabilecek delillerin en önemlilerinden biri olduğunu söyleyebiliriz. Bu nedenle istihsanın tanımlarını ve çeşitlerini incelememizin makâsıdı anlamamız açısından faydalı olacağına inanıyoruz.