Akademik Veri Yönetim Sistemi
Cumhuriyet’in 100. Yılında Bursa’da Kent ve Mimarlık (1923-2023) Genç Araştırmacılar Ulusal Sempozyumu, Bursa, Türkiye, 18 Ekim 2023
Bursa kenti Uludağ eteklerinde Marmara Denizi kıyısında kurulan, birçok medeniyete ev sahipliği yapmış güçlü bir mirasa sahip Türkiye’nin dördüncü büyük şehridir. Bursa kentsel dokusu ve yapılaşması üzerinde antik çağlardan günümüze Bithynia, Roma, Bizans, Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti gibi süreçler etkili olmuştur (Çiftçi, 2021). Evliya Çelebi tarafından Seyahatname’de kadim şehir Bursa’nın tarihi, yaşayışı, kültürü ve mekanları hakkında bilgi verilmiştir. Osmanlı Erken Dönemi ve şehzadelerinin Bursa kenti üzerindeki büyük etkisinden bahsedilmiştir (Öcalan, 2012). Seyahatname’de Uludağ eteğinde doğudan batıya uzunlamasına büyük bir şehir olarak tanımlanan Bursa (Ergenç, 2014); fetihler, medeniyetler, ticari faaliyetler, topoğrafya ve fiziki koşulları bağlamında gelişerek günümüze değin ulaşmıştır.
19. yüzyıl ortaları ve 20. yüzyılda devam ederek Bursa kenti Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet dönemi batılılaşma hedefleri ile değişip dönüşmüştür. Kırdan kente iç göç, dış göçler, sanayileşme ve organize sanayi bölgeleri kent merkezi ile periferisinde değişikliklere yol açmıştır. Az katlı yapılar yıkılarak ihtiyaçlara yönelik yüksek katlı ve yeni işlevlerde yapılar inşa edilmiştir (Dostoğlu, t.y.). Osmanlı etkisi, Ahmet Vefik Paşa’nın çalışmaları ile Gökdere ve Cilimboz (Alacahırka) su yolları üzerinde ipek üretimi, yün ve otomotiv fabrikalarıyla başlayan sanayileşme ve kentleşme Cumhuriyet Dönemi’nde artarak devam etmiştir. Bursa’nın sanayi, göç ve nüfus artışı etkilerinde yapılaşma ve kentleşmesini kontrol altına almak ve düzenlemek için 1924 Karl Löcher, 1936 Henri Prost, 1960 Luigi Piccinato, 1976 İmar İskan Bakanlığı Destekli Nazım İmar Planı Bürosu’nun yaptığı plan, 1984 Kent Planı ve günümüzde de halen geçerli olan 1994 Metropoliten Bölge Planları geliştirilmiştir (Aslanoğlu, 2000). Planlar bağlamında kentin genişleyerek yayılımı tek merkezden çok merkezli yeni bölgeleri, geçiş alanları, sanayi bölgeleri, çok katlı yeni yapım ve cephe sistemlerini içeren yapıların dönüşümü Bursa kent çehresiyle silüeti üzerinde etkili olmuştur. Günümüzde ise Bursa, doğu-batı yönünde gelişerek yeni yerleşim ile iş merkezlerinin oluştuğu, çeşitli planlarla yapılaşmalara izin verilen bir kent haline dönüşmüştür. Değişen ihtiyaçlara yönelik nüfus artışı, yeni işlevler, yenilikçi malzemeler, cephe sistemleri, yüksek katlar ve yeni yapım sistemli yapılar inşa edilmiştir. Cumhuriyet dönemi etkisiyle kent içerisindeki nüfus artışı, fabrikaların kurulması, sanayi bölgelerinin oluşması, erişilebilirlik, ulaşım sistemlerinin gelişmesi, malzemelerin işlenebilmesi ve gelişebilmesi sayesinde kentte yeni bölgelerin ve çok katlı yapıların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bursa kenti yıllar boyunca birçok medeniyet ve bıraktığı eserle kentsel doku açısından eklenerek, değişerek ve dönüşerek günümüze kadar ulaşmıştır. Bunun bir örneği Bursa kent merkezinin zaman içerisinde doğu-batı yönünde ilerlemesi sonucu Odunluk gibi yeni yerleşim bölgelerin ortaya çıkmasıdır.
1966 yılında Türkiye’nin ilk Organize Sanayi Bölgesi’nin kurulması ve sanayileşme ile birlikte göç alarak Bursa’da yeni yerleşim alanları oluşmaya başlamıştır (Ertürk, Karakurt Tosun, 2009). 1900’lü yıllardan itibaren kent batı yönünde hızla gelişmiştir. 2000-2007 yılları arasında en hızlı gelişen ilçe Nilüfer’dir. Yerel idareler tarafından Nilüfer’e bağlı Odunluk bölgesine çok katlı yapılaşma izni verilmiştir (Okan Ulutaş, 2018). Odunluk bölgesi Bursa-Balıkesir yolu üzerinde Nilüfer Çayı’nın batı kenarına paralel olarak yaklaşık 1890’lı yıllarda, 90 harbinden sonra birkaç ailenin yerleşmesi sonucunda kurulmuş bir köydür. Uludağ’dan tüccarlar için kesilen odunların Nilüfer Çayı üzerinden taşınması ve bu alanda depolanması ile ismini almıştır. Köyde sosyal donatı alanları açısından ise cami, muhtarlık, misafir ve korucu odaları bulunur iken okul, ticari alanlar ve temiz su gibi alt yapı sistemleri bulunmamaktadır. Köy içerisinden geçen Orhaneli yolunun iki tarafında sıralanan evler, toplu-gevşek dokulu yerleşmeye sahiptir. Kerpiç, odun ve tuğladan inşa edilmiş genellikle iki katlı kiremit çatılı konut yapılarıdır. Zemin katta mutfak, oturma odasıyla yaşam alanları bulunurken üst katta yatak ve oturma alanları bulunmaktadır. Üretim ve ticarete yönelik olarak alt kat taşıt girmesine müsait ahır ve depolu, geniş kapılı ve bahçelidir. Üst kat ise ipek üretim zamanı yetiştiricilik için kullanılmaktadır. Odunluk köyü 1965 nüfus sayımına göre 34 haneli ve 170 nüfuslu kırsal bir yerleşimdir (Akyay, 1966). Odunluk 2022 yılı itibariyle 7168 nüfuslu bir bölge haline gelmiştir (Url 1). Dobruca’ya bağlı ve sonrasında 1934 yılında köy statüsünde olan Odunluk 1987 yılında Büyükşehir Belediyesi’nin kurulmasıyla Nilüfer’e bağlı bir mahalle haline gelmiştir. Rumeli, Karadeniz ve Kafkas bölgelerinden alınan göç; kente yakın bir alan olması; sosyal, kültürel ve ekonomik avantajlar sebebiyle yoğun yapılaşma ve kentleşme gözlemlenmiştir. Kırsal bir köy ortamından çok katlı apartmanlar, siteler ve gökdelenler barındıran bir yerleşim alanına dönüşmüştür (Ulutaş, 2014).
Uzun yıllar boyunca Bursa’nın tek yüksek yapısı olan Buttim’in aksine günümüzde kentin Odunluk gibi birçok bölgesinde bu tip yapılara rastlanmaktadır. Çalışma kapsamında Odunluk’un, 1923’ten 2023’e kadar olan yüz yıllık süre içerisinde çok katlı yüksek yapılar, yenilikçi yapım ve cephe sistemleri ile malzeme açısından değişiminin açıklanması hedeflenmiştir. Odunluk bölgesinde hastane, alışveriş merkezleri, konutlar, iş merkezleri, ofisler, rezidanslar ve karma fonksiyonlu çeşitli işlevlerde yapılar inşa edilmiştir. Odunluk’ta belirlenen çok katlı yüksek yapılaşmanın değişiminin haritalar, hava fotoğrafları, planlar, uydu görüntüleri ile fotoğraflar kullanılarak eski ve yeni halleriyle çakıştırmalı veya karşılaştırmalı olarak incelenmesi planlanmaktadır. Yapım sistemleri, strüktür, cephe sistemleri, malzemeleri ve yapısal özellikleri tablolaştırılarak değerlendirilecektir. Sonuç olarak eskiden köy halinde kırsal bir yaşam sürülen Odunluk’ta çeşitli işlevlerde çok katlı yüksek yapıların, kente göre daha yeni yapım ve cephe sistemleri ile değişimi incelenmiş olacaktır. İleride teknolojik ilerlemelerle yenilikçi malzemeler, yapım sistemleri, yapı kabukları ve cepheleri uygulanarak kentlerde çeşitli yapıların inşa edileceği öngörülmektedir.