Akademik Veri Yönetim Sistemi
Mülkiye, cilt.37, sa.3, ss.37-60, 2013 (Hakemli Dergi)
‘Ağ tarafsızlığı’ (net neutrality), İnternet’in yaygınlaşmaya başladığı ve gündelikhayatın vazgeçilmezleri arasına girdiği 1990’ların sonunda ortaya atılmış ve hakkındakitartışmaların hala yoğun biçimde sürdüğü bir kavramdır. Kısaca ‘ağ tarafsızlığı’ olarakadlandırılan bu kavramın pek çok boyutu vardır. Esas meselenin ‘katmanlı erişim’ (accesstiering) olduğu tartışmada, ana hedef, İnternet servis sağlayıcıların ve hükümetlerinİnternet’teki tüm veriye eşit şekilde davranması ve kullanıcı, site, içerik, uygulama veiletişim tarzı ve benzeri kriterler bakımından ayrımcı ya da farklı uygulama yapmamasıdır.İnternet, gerek devletler gerekse şirketler tarafından düzenlenmeye ve etkilenmeye açıkbir alandır; ağ tarafsızlığı ise, bir bakıma İnternet’in nasıl düzenleneceği noktasında çokkatmanlı ve çok boyutlu bir tartışmanın genel adıdır. Ağ tarafsızlığı tartışmasının temelvurgusu İnternet’in kullanıcılara tarafsız olması vurgusudur. Özellikle 2000’li yıllardanitibaren ağ tarafsızlığı kavramı ABD’de sıkça tartışılmaya başlanmıştır. En önemli ağtarafsızlığı tartışmalarından bir olan ABD’nin en büyük cep telefonu operatörü olanVerizon Communication ile Federal İletişim Komisyonu (FCC) arasındaki tartışma haladevam etmektedir. Ağ tarafsızlığını savunan yaklaşımlar içerik sağlayıcıların yasal birdüzenleme yapılmaması halinde ayrımcı davranabileceklerini bunun da ağ tarafsızlığınıengelleyeceğini öne sürerken ağ tarafsızlığına karşı olanlar ise teknik ve iş modelininyenilenemeyeceğini öne sürmektedir. Özellikle İnternet’in demokratik karakteri ağtarafsızlığı tartışmalarında ön plana çıkmaktadır. Dikey bütünleşik İSS’lerin içeriküzerinde ayrımcılık yapması demokratik bir tartışma ve kamusal alan için gerekli olanerişim hakkını kısıtlayabilmektedir.Ağ tarafsızlığı kavram olarak ifade özgürlüğü ile doğrudan ilişkilidir. Ağ tarafsızlığı klasiksansür yapısı ve araçlarından da farklıdır. İhtiyaç bazlı ya da doğrudan engellemeler vebenzeri biçimlerde İnternet’teki veri trafiğinin ticari, reklam, güvenlik gibi amaçlarlaengellenmesi yahut denetlenmesi, gözetlenmesi, İnternet kullanıcılarını, özellikledüşüncelerini ifade etme, fikirlerini yayma noktasında, ‘doğrudan’ ve çoğunlukla‘habersiz’ bir engellemeye maruz bırakmaktadır. Örneğin DPI (deep packet inspection)teknolojisi katmanlı erişimin bir biçimidir; ‘İnternet trafiğinin tanımlanması,sınıflandırılması, gözetlenmesi ve denetlenmesi’ için ağ operatörlerine (ya da İnternetservis sağlayıcıları vb) izin veren bir uygulamadır. Giderek yaygınlaşan DPI teknolojisi,hem ağ tarafsızlığı hem de ifade özgürlüğü tartışmasının sınırlarını çizmek bakımındanönemlidir. DPI uygulamaları, hem gizliliği hem de iletişim özgürlüğünü ihlal ederekifade özgürlüğünü kısıtlayabilmektedir. DPI teknolojisi ile şirketler ve hükümetler, hangiverilerin, kime ne şekilde ulaşabileceğine ya da ulaştırılmayacağına karar verebilmegücüne sahip olmuşlardır. Öte yandan ağ tarafsızlığında, farklı bağlamlarda, farklıiçeriklerle tartışılmaktadır, kamu yararının hukuki, pratik ve ticari fikirlerle bir aradadüşünülmesi söz konusudur.Bu çalışmada, ağ tarafsızlığı kavramı açıklanmaya çalışılacak, bu kavramın ifadeözgürlüğü ile ilişkisine değinildikten sonra, Türkiye özelindeki hukuksal düzenlemelerve pratik uygulamaları örneklenmeye çalışılacaktır.