Türkçe Öğretimine Söylem Çözümlemesi Açısından Bir Bakış

I. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Sempozyumu, Bursa, Türkiye, 28 - 29 Ağustos 2020, ss.437-454

Yayın Türü: Bildiri / Tam Metin Bildiri
Basıldığı Şehir: Bursa
Basıldığı Ülke: Türkiye
Sayfa Sayıları: ss.437-454
Bursa Uludağ Üniversitesi Adresli: Evet

Dil öğretiminde/öğreniminde her zaman önemli bir yeri olan edebi metinler bireyin başarılı bir iletişim kurabilmesi için gerekli olan temel becerilerin geliştirilmesi amacıyla üzerine farklı etkinlikler hazırlanarak ders kitaplarında kullanılagelmiştir. Bu kullanmalık metinlerde yazar ve şairler dili bireyselleştirerek kendi söylemlerini oluşturmaktadırlar. F. de Saussure’ün dil-söz karşıtlığı içerisinde söz (parole) diğer bir deyişle bireydil (idiolect) kullanımına dayanan özgün anlatım biçemleri edebi metinlerde çokça tercih edilmektedir ve buradaki örtük anlamları açığa çıkarmak vericinin derin yapıda kodladığı dilsel göstergeleri belirli zihinsel aşamalardan geçerek bağlam bağımlı bir çözümlemeyi gerektirmektedir. Bu anlamlandırma sürecinde sözce/tümce kadar sözceleme durumu da önemlidir. Verici sözcük birimlerini duygu ve düşüncelerini en iyi yansıtacak olanlar arasından seçerken söz dizimini de amacına uygun olarak bu doğrultuda oluşturmakta, daha çok dikkat çekmek istediği ögeleri tümceye buna uygun biçimde yerleştirmektedir. Dil öğretiminde/öğreniminde de öğreticinin/öğrenicinin bu noktaları bilerek dile buna göre yaklaşması hedef dilde yetkinliğin daha üst düzeyde sağlanması adına önem arz etmektedir. “Söylem çözümlemesi” bilgi aktarımında ve alımlamasında bu tür etmenlerin de göz önünde bulundurulup değerlendirilerek ilgili bütüncenin anlamlandırılması gerektiğini savunan ve bunun üzerine çalışmalar yapılan bir alandır. Dil öğretiminin/öğreniminin temel amacı duygu ve düşünceleri etkili bir şekilde ifade ederek başarılı bir iletişim edimi gerçekleştirmek olduğu için dil öğretiminde/öğreniminde söylem çözümlemesi göz ardı edilmemesi ve yapılacak etkinliklere dahil edilerek verilerinden yararlanılması gereken bir alandır. Bu çalışma ile Türkçe öğretiminde/öğreniminde temel becerilerin kazandırılmasında söylem çözümlemesi alanından nasıl yararlanıldığına dair farkındalık oluşturulmak amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda nitel araştırma yöntemlerinden betimsel analiz kullanılarak çalışmada Anıttepe Yayıncılık’a ait 5. Sınıf Türkçe ders kitabındaki “Yaşama Sevinci(Muzaffer İZGÜ)” adlı kısa öykü ve etkinlikleri örnekleminde yer alan söylemlerdeki sözceleme öznesinin seçimleri irdelenerek sözce kişilerinin amaçları, alıcıda ulaşmak istediği etkiler, iletilmek istenen duygular/düşünceler ve tüm bu durumların dil kullanımı ile nasıl sağlandığı yorumlanarak söylem çözümlemesi açısından değerlendirilmiştir.

Literary texts, which have always an important place in language teaching / learning, have been used in textbooks by preparing different activities in order to develop the basic skills necessary for an individual to communicate successfully. In these usable texts, writers and poets create their own discourses by individualizing the language. F. de Saussure's original expression styles based on the use of words (parole), in other words individual language (idiolect) in the language-word opposition, are highly preferred in literary texts, and revealing the implicit meanings here is the linguistic signs encoded by the giver in a deep structure and are context- dependent. it requires an analysis. In this interpretation process, enunciation is as important as word / sentence. While the transmitter chooses the Word units among the ones that best reflect his feelings and thoughts, he creates the syntax in accordance with his purpose and places the items he wants to attract more attention to the sentence accordingly. In language teaching / learning, it is important for the teacher/learner to know these points and approach the language accordingly in order to achieve a higher level of competence in the target language. "Discourse analysis" is a field that defends that such factors should be taken into consideration and evaluated in the transfer and reception of information and that the relevant sentence should be interpreted and studies are made on this. Since the main purpose of language teaching / learning is to achieve a successful act of communication by expressing emotions and thoughts effectively, discourse analysis in language teaching / learning is an area that should not be overlooked and its data should be used by including it in the activities to be carried out. With this study, it is aimed to raise awareness about how to use the field of discourse analysis in teaching / learning Turkish in basic skills. In line with this purpose, by using descriptive analysis, one of the qualitative research methods, the choices of the subject of utterance in the discourses included in the short story and activities named "Yaşama Sevinci (Muzaffer İZGÜ)" in Anıttepe Publishing's 5th grade Turkish textbook are examined and the aims of the spokespeople and the effects they want to achieve in the recipient the feelings / thoughts to be conveyed and how all these situations are achieved through the use of language are interpreted and evaluated in terms of discourse analysis.