Farklı dinlere ve medeniyetlere beşiklik etmiş İran’da, tıpkı diğer ülkelerde olduğu gibi, halk arasında çeşitli sosyal, dinî, siyasal ve sınıfsal gruplaşmalar olagelmiştir. Farklılığın ve çeşitliliğin doğal bir sonucu olarak ortaya çıkan bu ayrılıklar bazen dinî, bazen iktisadi, bazen de siyasi kökenli olarak ortaya çıkmıştır. Bu hususta net ayrımlar ortaya koymak güçtür çünkü gruplar kimliklerini inşa ederken, kendilerini diğerlerinden ayırmak için farklı görüşleri benimseyerek gelişmişlerdir. Safevîler döneminde var olan gruplardan en dikkat çekicisi ise uzun yıllar varlıklarını devam ettirebilmiş olan Ni‘metî ve Haydarîlerdir. Safevîler döneminde İran’ı ziyaret eden seyyahlar bu iki grup arasında vuku bulan sokak dalaşlarından ve çatışmalardan sahneler aktarırlar. İran’ın bazı şehirleri ve kasabaları Haydarîhâne ve Ni‘metîhâne adı verilen mahallelere ayrılmıştır. Örneğin 1571 yılında Tebriz’de dördü birine, beşi diğerine olmak üzere dokuz tane Ni‘metî ve Haydarî mahallesinin olduğu ve aralarındaki düşmanlığın 30 yıldır devam ettiği zikredilmektedir.

Haydarî-Ni‘metî çatışmasının kökeni hakkında çeşitli iddialar bulunmaktadır. Konu üzerine yapılan çalışmalarda en çok zikredilen ihtimal bu gerginliğin Kutbuddin Haydar’a mensup olan Şiî Haydariyye tarikatı mensuplarıyla, Şah Nimetullah-i Veli’nin takipçileri olan Sünnî Nimetullahî tarikatı mensupları arasında neşet etmiş olabileceğidir. Bu noktada bahsi geçen tarikatların gerginliğin neşet ettiği dönemde İran’daki pozisyonlarını ve mezhebi aidiyetlerini incelemek gerekmektedir. Her ne kadar sıklıkla, ileriki dönemlerde bu çatışmanın dinî ve siyasî bir hüviyet taşımadığı yönünde iddialar olsa da özellikle Kurban Bayramı ve ‘Âşûrâ merasimleri (10 Muharrem'de icra edilen Kerbelâ matemi) sırasında iki grup arasında yaşanan gerginlikler hakkında bize ulaşan kayıtlar, uzun süre boyunca dinî hüviyetin de korunduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler: İran, Safevî Devleti, Şîa, Ehl-i sünnet, Haydariyye, Ni‘metiyye.