31. Uluslararası Eğitimde Yaratıcı Drama Kongresi, Ankara, Turkey, 25 - 29 October 2023, vol.0, no.0, pp.1
Görsel
Sanatlar Eğitiminde Yaratıcı Dramanın Bir Yöntem Olarak İlişkiselliği
Yaratıcı
drama, disiplinler arası yapısıyla, sanatla, sanat eğitimiyle ve yaşamla derin
bir ilişki içinde olan bir alandır. Bolton, dramanın odağında, birey ile kendi
dışındaki dünya arasında etkili bir ilişkiye işaret eden “ilişkilenme” durumu olduğunu söyleyerek dramanın bu ilişkisel
yapısına vurgu yapar.
Sanat eğitimi alanının öğretimine
yönelik bir ders olan Görsel Sanatlar Öğretimi dersi, görsel sanatlar
eğitimcisi yetiştiren eğitim fakültelerinin resim-iş öğretmenliği
programlarında, sanatın genel olarak eğitimdeki yerini ve tarihini, sanatın
hangi yollarla öğretilebileceğine ilişkin yöntem ve teknikleri, bunların
uygulanış biçimlerini, sanatın farklı boyutlarını ve bu boyutlar arasındaki
ilişkileri kapsayan bir ders olarak yer almaktadır. Değişen paradigmalar ve
yeni koşullar, farklı öğretim yöntem ve yaklaşımlarını takip etmeyi ve
eğitim sürecine dâhil etmeyi kaçınılmaz hale getirmiştir. Bu anlamda bir
öğretim yöntemi olarak yaratıcı drama, hemen hemen her alanın öğretiminde
uygulanabileceği gibi, sanat eğitimi alanı ile de gerçek anlamda bütünleşik bir
yapıya sahiptir. Bu temelden bakıldığında, bu çalışmada; yaratıcı dramanın
eğitim sürecindeki farklı alanlarla, durumlarla ve genel olarak yaşamla olan
çok boyutlu ilişkisi ve bu ilişkilerin sınıf ortamındaki yansımalarının
betimlenmesi amaçlanmıştır.
Bu araştırma, uygulamaya dayalı ve merceğine aldığı
ortamda değişim yaratmayı hedefleyen nitel bir yaklaşım olan eylem
araştırmasıdır. Eylem araştırması, insanların günlük yaşamlarında
karşılaştıkları problemlere etkili çözümler bulabilmelerine olanak sağlayan
sistematik bir araştırma yaklaşımıdır. Herhangi bir toplumsal durumun /
bağlamın içerdiği karmaşık ilişkileri bularak anlamlandırmayı
amaçlar (Stringer, 2014).
Araştırmanın uygulama aşaması, Uludağ Üniversitesi
Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Resim-iş Eğitimi Anabilim
Dalı’nda gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın çalışma grubu belirlenirken
amaçlı örneklem türlerinden, önce ölçüt örneklem kullanılmış, daha sonra
belirlenen grubun içinden katılımcı öğrencileri belirlemek için ise süreçte
farkedilen örneklem (opportunity sampling) türünden yararlanılmıştır.
Araştırmacı tarafından belirlenen bazı ölçütler
yoluyla ilk olarak katılımcı grubuna karar verilmiştir. Bu ölçütler
doğrultusunda, 3. sınıf dersi olan Görsel Sanatlar Öğretimi II dersinin A grubu
öğrencileri araştırmanın ilk anda belirlenen katılımcıları olmuş, ancak
araştırma verileri 3 erkek, 9 kız öğrenci olmak üzere toplam 12 öğrenciden elde
edilmiştir. Bu öğrenciler belirlenirken, süreçte fark edilen örneklem türü
kullanılmıştır. Temel veri toplama aracı olan gözlem verisini, uygulama süreci
boyunca çekilen video kayıtlarının veri toplama haftalarına denk gelen
kısımlarından oluşan 1 saatlik temsili cd ve bunun yazılı dökümü
oluşturmaktadır. Diğeri veri toplama araçları ise, yarı-yapılandırılmış
görüşmelerin ses kayıtları ve yazılı dökümleri, kişisel bilgi formları, öğrenci
günlükleri, araştırmacı günlüğü, öğrencilerin sanatsal ürünleri ve ders
değerlendirme formlarıdır.
Araştırma sonucunda elde edilen bulgular ışığında, Biraradalık, Çoklu
Bakış, Bağlar ve İlişkisel Drama temalarına ulaşılmıştır. Bu çalışmada,
özellikle İlişkisel Drama teması ele alınacaktır. Bu tema bağlamında, dramanın dersin
bileşenleri ve aktörleriyle olan ilişkisi, bu ilişki içinde aşamalı yapısıyla
temel drama sürecinde öne çıkan durumlar, sınıf içindeki sosyal hava, bireysel
ve kültürel özelliklerin drama yoluyla sınıf ortamına aktarımı ve dramanın
öğrenciler üzerinde yarattığı değişimler açıklanacaktır. İlişkisel
Drama teması; Hazırlık, Canlandırma, Değerlendirme, Sosyal
Ortam, Kültürel Aktarım ve Önce / Sonra alt temalarından
oluşmaktadır. Dramanın ilk aşaması olan, kişiyi zihinsel, duyuşsal ve
bedensel olarak, takip eden drama yaşantı ve süreçlerine hazırlayan, kişinin
sosyal ve fiziksel ortama, lidere ve ele alınan konulara uyum sağlayabilmesi
için farklı oyun, teknik ve etkinliklerin gerçekleştirildiği Hazırlık aşaması, bu araştırmanın İlişkisel Drama teması altında doğal
olarak ortaya çıkan alt temalarından birisidir. Dramanın
bir sonraki aşaması olan, ele alınacak asıl konunun biçimlenip ortaya çıktığı,
doğaçlama, rol oynama ve diğer tekniklerin kullanılarak dramatik bir oluşum
içerisinde irdelendiği Canlandırma
aşaması yine dramanın aşamalarından biri olarak bu tema altında açıklanacaktır.
Drama sürecinin son aşaması olan ve baştan sona tüm sürecin farklı tekniklerle
ele alınarak değerlendirildiği, konunun detaylı olarak tartışıldığı, görüş,
duygu ve düşüncelerin paylaşıldığı Değerlendirme
aşaması da bu temanın alt temalarından biri olarak ortaya çıkmıştır. Drama
yönteminin sınıf içerisindeki sosyal ilişkilerde yarattığı değişimlerin, yeni
durumların ve öğrencilerin bireysel farklılıklarının sürece yansımalarının ele
alındığı Sosyal Ortam, öğrencilerin
geçmiş yaşantılarından getirdikleri öznel durumların, ait oldukları yerel
kültürlerin ve cinsiyet özelliklerinin drama sürecindeki etkilerine odaklanılan
Kültürel Aktarım ve son olarak
araştırmanın destek veri toplama araçları olan günlükler ve görüşme
verilerinden belirgin biçimde ortaya çıkan, öğrencilerin dramadan önceki ve
sonraki durumlarının, yani süreçte yaşadıkları değişimlerin, farkındalıkların
ve drama yoluyla gerçekleşen öğrenme yaşantılarının ele alındığı Önce / Sonra alt temaları İlişkisel Drama teması altında
açıklanacak olan diğer başlıklardır.
Anahtar
kelimeler:
Görsel
sanatlar eğitimi, yaratıcı drama, yapılandırmacı yaklaşım, eylem araştırması