20. yüzyılın başlarından itibaren Çarlık Rusya’sının çöküşüyle ilgili yaşanan tarihî olaylar, Rusya’daki Türk toplulukları için millî-medenî düzeyde bilinçli ve örgütlü bir şekilde teşkilatlanmaya ve birleşmeye yol açmış, bu bağlamda Türk toplulukları arasında da ulusal kurtuluş hareketinin alevlenmesine ortam hazırlamıştır. Bir asrı aşkın süreden beri Çarlık Rusya’sının işgali altında kalan Türk devletlerinin bağımsızlığına giden bu yolda Türk Dünyasının idealist gençleri, İsmail Gaspıralı’nın yazıları etrafında toplanmış, onun fikirleriyle gelişmiş, kurtuluş çareleri aramışlardı. Kendi içlerinde medenî bir tartışma ile Yenilikçi-Gelenekçi (Ceditçi-Kadimci) mücadelesini sürdürerek fikirlerini olgunlaştırmaktaydılar. Ceditçi gençler, Türk toplumlarını geri bıraktıran, elini kolunu, aklını zihnini bağlayan zincirleri parçalayacak gibiydiler. Ömrünü bu yola adayan gençlerden biri de Azerbaycan’dan Nesip Yusufbeyli’ydi.

Nesip Yusufbeyli, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin oluşum sürecinde önemli bir rol oynayan siyaset ve devlet adamıydı. Bir yandan Türk Dünyasının bilge kişisi İsmail Gaspıralı’nın damadı olmuş, diğer yandan da M. E. Resulzade’nin rehberliğinde, zor zamanların adamı olarak Azerbaycan halkının Maliye ve Eğitim Bakanı, toplumun lideri, Azerbaycan Halk Cumhuriyetinin ikinci Başbakanı olmuştu. Bu çalışmada Nesip Yusufbeyli’nin Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin ilk Maliye ve Halk Eğitimi Bakanı ve ikinci Başbakanı iken Azerbaycan’ın eğitim tarihine katkıları ve bu bağlamda eğitimin millileşmesi üzerindeki etkisi üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler: Ceditçilik, Nesip Yusufbeyli, Azerbaycan eğitim tarihi, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti.