Akademik Veri Yönetim Sistemi
Taşdemir Y. (Yürütücü), Eker Şanlı G., Mert C., Birgül A.
TÜBİTAK Projesi, 1001 - Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı, 2025 - 2027
Poliklorlu
dibenzo-p-dioksin (PCDD) ve poliklorlu dibenzo-furanlar (PCDF) çeşitli sağlık
problemlerine yol açabilen yarı uçucu organik bileşiklerdendir. Bu kirleticiler
kaynaktan salındıktan sonra farklı ortamlara yayılabilmektedirler. PCDD/F’lerin
farklı ortamlardaki seviyelerinin ölçülmesi bu kirleticilerin taşınım ve birikim
mekanizmalarının anlaşılması açısından oldukça önemlidir. Ülkemizde çeşitli
ortamlarda PCDD/F konsantrasyonları ölçülmüş olmasına rağmen, ağaç dalındaki ve
yaprağındaki PCDD/F seviyeleri ile ilgili herhangi bir çalışmanın henüz yapılmadığı
görülmüştür. Bu çalışma ile bu eksiğin giderilmesi amaçlanmıştır. Ekibimiz
tarafından Haziran 2022 ile Haziran 2023 arasında kentsel bir bölge olan TÜBİTAK
Bursa Test ve Analiz Laboratuvarı (BUTAL) Müdürlüğü ve yarı-kentsel bir bölge
olan Bursa Uludağ Üniversitesi (BUÜ) Kampüsü’nde de ortam havası örnekleri PCDD/F
analizleri için alınmıştır. Alınan örnekler, Çevre, Şehircilik ve İklim
Bakanlığı’na ait Çevre Referans Laboratuvarı’na (ÇRL) gönderilmiştir. ÇRL’nda
örneklerin ekstraksiyon, temizleme ve GC-HRMS ile okuma işlemleri
gerçekleştirilmiştir. PCDD/F’lerin örneklenme ve analizlerinin zor olması,
okumalarının pahalı olması nedeni ile literatürde bu konuda sınırlı veri
bulunmaktadır.. .Ortam havası ile eş zamanlı olarak bu iki bölgeden toprak, çam
ağacı dalı ve yaprağı örnekleri de alınmıştır. Toprak örneklerindeki
PCDD/F’ler Bursa Uludağ Üniversitesi’nin FGA-2022-1101 projesi ile
desteklenerek analiz ettirilmiştir. Bursa’da ilk kez hava ve toprak
örneklerinde PCDD/F analizleri
gerçekleştirilmiş ve veriler literatüre kazandırılmıştır. Ancak bütçe
yetersizliği sebebi ile çam dalı ve yaprağı örnekleri analiz ettirilememiştir. Bu örnekler, toplandıkları günden itibaren
Aseton/Hekzan karışımı içerisinde, teflon kapaklı şişeler içinde ve dondurucuda
muhafaza edilmektedir. Örnekler kimyasal
içinde ve uygun koşullarda saklandığı için bu örneklerin analizinde bir sıkıntı
oluşmayacaktır. Zira alınan bazı ağaç örnekleri ÇRL’ye gönderilmiş ve PCDD/F
ölçümleri başarı ile gerçekleşmiştir. Bu nedenle, alınan örneklerde herhangi
bir problem ile karşılaşılmaması beklenmektedir. PCDD/F’lerin kaynakları
arasında atıksu arıtma tesisleri de bulunmaktadır. Bu nedenle, BUSKİ’den izin
alınarak bir evsel atıksu arıtma tesisi olan Doğu Atıksu Arıtma Tesisi’nden de
(DAAT) dış ortam havası, toprak, çam yaprağı ve dalı örnekleri toplanmıştır. DAAT’ın
toprak ve hava numuneleri Üniversitemiz
FGA-2022-1101 projesi kapsamında analiz edilmiştir.
Bu proje önerisi kapsamında, 3 farklı karakterdeki bölgeden (BUTAL, BUÜ
ve DAAT) toplanan ağaç örneklerinin PCDD/F’ler için okutulması hedeflenmektedir.
Bu sayede, ağaç bileşenlerindeki
PCDD/F’lar ilk defa ülkemizden rapor edilmiş olacaklardır. Bu üç bölgeden
ayda bir olmak kaydıyla 13 ay ağaç örnekleri ile eş zamanlı olarak toplanmış olan hava ve toprak örneklerindeki
PCDD/F konsantrasyonları analiz edilecektir.
Elde edilecek veriler doğrultusunda, çeşitli modeller kullanılarak bu
kirleticilerin dal-hava, yaprak-hava, toprak-dal ve toprak-yaprak
arasındaki geçişleri detaylı bir şekilde araştırılacaktır. Böylelikle bu kirleticilerin geçiş
mekanizmaları ve bu mekanizmaları etkileyen parametreler daha iyi bir şekilde
anlaşılabilecektir. Proje kapsamında, akı miktarları, PCDD/F’lerin hareket
ettikleri, bölgesel ve mevsimsel değişimleri gibi konular detaylı olarak açıklanacaktır.
Bu tür çalışmalar kaliteli dergilerde kabul görmektedirler. Ancak aynı anda
ölçülen hava ve toprak konsantrasyonları bulunmadığında dal-hava, yaprak-hava, toprak-dal ve
toprak-yaprak arasında geçiş çalışmaları yapılamaz. 121Y473 ve FGA-2021-1101
nolu projelerimizden temin edilen hava
ve toprak konsantrasyonlarına yönelik veriler mevcut olduğundan, bu proje kapsamında
yeniden örnekleme yapılmayacaktır. Bu yaklaşım, projenin bütçesini önemli
ölçüde azaltacaktır. Aksi takdirde, daha önce alınmış
örneklerin analizine yönelik bir proje önerisi sunmak makul olmazdı Bu üç bölgeye ilaveten bir
bölgeden de üç mevsim boyunca sadece söğüt
ve zeytin ağaçlarından örnekler alınmıştır. Bu örnekler de farklı ağaç
türlerinde PCDD/F’lerin bulunmasını ve mevsimsel değişimleri açıklamaya yönelik
kullanılacaktır.
Grubumuzun
önceki projelerinden birinde (114Y577) ağaç bileşenlerinde kalıcı organik kirleticiler
üzerine çalışılmış ve 121Y473 nolu projede ise PCDD/F’ler incelenmiştir. Bu
projelerden elde edilen bilgi birikimi, önerilen bu projede etkin bir şekilde
kullanılabilecektir.
Çalışma,
Bursa Uludağ Üniversitesi ve Bursa Teknik Üniversitesi’nin işbirliği ile
yürütülecektir. BUÜ’nden Çevre ve Ziraat Mühendisliği bölümleri proje için
birlikte çalışacaklardır. Bu çalışma sonucunda 3 adet makale, 1 adet yüksek
lisans tezi, 1 adet doktora tezinin yazılmasının yanısıra 1 adet ilgili kurum
ve kişilerin bilgilendirilmesine yönelik bir toplantı yapılması
planlanmaktadır. Çalışmanın Türkiye’de ilk kez gerçekleştirilmesi nedeniyle
toplumsal PCDD/F farkındalığını önemli ölçüde arttırması beklenmektedir.