Akademik Veri Yönetim Sistemi
Sağlık Ö. (Yürütücü), Lemieux V.
TÜBİTAK Projesi, 2023 - 2023
Dijital dönüşümün yaygınlaşması ve elektronik devlet (e-devlet) çalışmalarıyla birlikte kurumlar, elektronik belge yönetim sistemleri (EBYS) aracılığıyla elektronik belge (e-belge) üreterek idari iş ve işlemlerini kâğıt ortamdan elektroniğe taşımıştır. Üretilen bu belgeler, günlük işlemleri bittikten sonra dosyasına kaldırılarak arşivlenir. Belgelerin üretiminden itibaren başlayıp arşivlendikten sonra da özgünlük, bütünlük ve kullanılabilirlik gibi delil değerine esas teşkil eden özniteliklerinin korunması gerekir. Ancak uzun dönem korunmak için arşivlenen ebelgelerin bileşenlerinin muhafaza edilememesi, taşındığı formatın güncellenememesi ve arşivsel bağın bozulması gibi nedenlerden dolayı zaman içerisinde özniteliklerin korunamama riski söz konusudur. Bu durum belgelerin güvenilirliğinden şüphe duyulmasına neden olmakta ve özniteliklerinin korunamayacağı tartışmalarını gündeme getirmektedir. Bu tartışmalar, blokzincir teknolojisi gibi yeni yaklaşımlardan e-belgelerin güvenilirliğinin korunmasında yararlanılabileceği fikrinin gelişmesine yol açmıştır. Belgelerin değiştirilmesinin oldukça zor olması nedeniyle bu teknoloji sayesinde içerik bütünlüğünün başarıyla muhafaza edilebileceği dile getirilmektedir. Ancak bu olumlu özelliğe rağmen semantik bütünlük ve arşivsel bağın korunması ile gerçeklik ve tamlığın muhafaza edilmesi konusunda ciddi iyileştirmelere ihtiyaç duyulduğu çeşitli çalışmalarda ifade edilmektedir. Durum böyle olunca, blokzincirlerde üretilen belgelerin güvenilirliği nasıl korunacak, arşivsel bağ nasıl tesis edilecek, bütünlük kontrolleri nasıl yapılacak, gerçeklik ve tamlık nasıl muhafaza edilecek gibi sorular akla gelmektedir. Bu soruları çözümlemek için blokzincirlerde EBYS geliştiren farklı şirketler üzerinden inceleme yapmanın gerekli olduğu düşünülmektedir. Bunun neticesinde yazılımlar için güvenilirlik kriterleri belirlenecektir. Ancak bu kriterlerin nasıl tesis edilebileceği ya da yeni kriterlere ihtiyaç duyulup duyulmadığının henüz incelenmediği görülmektedir. Hâliyle araştırma, bu incelemeyi yaparak literatüre önemli bir katkı sağlayacaktır. Araştırmanın problemi, “blokzincirlerdeki belge yönetimi süreçleri, arşivcilik ve belge yönetimi ilkeleri yeteri kadar dikkate alınarak geliştirilmediğinde belgelerin güvenilirlikleri uzun vadede korunamayabilir” şeklindedir. Araştırmanın sorusu ise “blokzincirlerde üretilen belgelerin güvenilirliği nasıl korunabilir” olarak belirlenmiştir. Araştırmada nitel yöntemler kullanılacaktır. Bu kapsamda University of British Columbia (UBC)’deki Blokzincir Araştırma Ağında yer alan/yer almış ve blokzincirlerde EBYS geliştiren alanında yetkin şirketlerle görüşmeler yapılacaktır. Bu görüşmeler sonucunda blokzincirlerde üretilen belgelerin güvenilirlik kriterlerine ilişkin ilkelerin belirlenmesi hedeflenmektedir. Belirlenen bu kriterler, aynı zamanda bir International Organization for Standardization (ISO) standardına da kaynaklık edebilir. Bununla birlikte, Türk Standartları Enstitüsü (TSE), TÜBİTAK Blokzincir Araştırma Laboratuvarı, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı ile Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi gibi kamu kurum ve kuruluşları da araştırma sonuçlarından yararlanabilir. Bu araştırmanın çıktıları olarak blokzincirlerde üretilen belgelerin güvenilirlikleriyle ilgili yazılımcıların görüşleri üzerine makale ve kitap bölümleri ile güvenilirlik kriterlerini içeren bir kitap hazırlanması düşünülmektedir. Araştırmacı, bu öneri kabul edildikten sonra Türkiye’ye dönerek bilgi ve belge yönetimi bölümlerinde öğretim üyesi olarak görev yapmayı planlamaktadır. Bu plan kapsamında blokzincir ve belge yönetimi temalı bir ders içeriği oluşturmayı tasarlamaktadır. Böylece lisans/yüksek lisans ve doktora seviyelerinde sahanın yani blokzincir ekosisteminin ihtiyacı olan işgücünün yetişmesine katkıda bulunacaktır. Tüm bunların yanı sıra, henüz Türkiye’de kurumsal faaliyetler sonucunda oluşan belgeleri tamamen blokzincirlerdeki EBYS’lerde üreten kurum ve bu yönde çözüm geliştiren şirket bulunmamaktadır. Hâliyle bu konuda daha çok deneyimi olan araştırmacılarla ve farklı protokollerdeki blokzincirlerde EBYS geliştiren şirketlerle birlikte araştırma yapmak, belirlenecek güvenilirlik kriterlerinin etkinliği açısından daha sağlıklı sonuçlar verecektir. Bu türden bir çalışma grubunun araştırmanın danışmanı Victoria Lemieux’nun liderliğinde Blokzincir Araştırma Ağı adıyla UBC’de kurulduğu görülmektedir. Bununla birlikte, 20 yıldan fazla bir süredir arşivcilik ilkelerinin gelişimine katkıda bulunan International Research on Permanent Authentic Records in Electronic Systems (INTERPARES) projesinin yürütücüleri Luciana Duranti ve Muhammad Abdul-Mageed UBC School of Information (Bilgi Enstitüsü)’da görev yapmaktadır. Abdul-Mageed, aynı zamanda UBC Blokzincir Araştırma Ağında da yer almaktadır. Hâliyle UBC’de ciddi nitelikte arşivcilik ve belge yönetimi pratiğine sahip araştırmacı bulunmaktadır. Blokzincirlerde üretilecek belgelerin güvenilirlik kriterleri belirlenmeye çalışılırken bu birikimden yararlanılmak istenmektedir.