Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Uludağ Üniversitesi, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2010
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: ASLIHAN KATİP
Danışman: FEZA KARAER
Özet:Bu çalışmada, ağır metallerin ve bazı iz elementlerin (As, B, Fe, Mn, Cu, Cr, Pb, Ni, Zn, Cd) Uluabat Gölü'nde, su kolonu, yüzey sedimenti, Esox lucius (Turna) ve Cyprinus carpio (Sazan) dokularındaki konsantrasyon seviyeleri 2008 Mayıs ile 2009 Mayıs tarihleri arasında aylık olarak incelenmiştir. Suda çözünmüş ve askıda katı maddeye tutunmuş halde bulunan formları, yüzey sedimentinde ise ağır metallerin ve bazı iz elementlerin toplam konsantrasyonları, mobil, kolay serbest hale geçebilen, Mn-oksitlere bağlı, organik maddeye bağlı ve kalıntı fraksiyonları incelenerek, sedimentten suya geçişleri ve balık dokularındaki birikimleri irdelenmiştir. Gölün farklı noktalarından, gölü besleyen ve boşalımını yapan akarsulardan ve noktasal kirlilik kaynaklarından alınan örneklerde ağır metaller, bazı iz elementler ve diğer su ve sediment kalitesi parametreleri ölçülmüştür. Ölçüm sonuçları Coğrafik Bilgi Sistemi ile haritalandırılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre Uluabat Gölü'nün su kalitesinin içme ve kullanma suyu açısından uygun olmadığı, sulama amaçlı olarak ihtiyatla kullanılabileceği, WHO ve EPA sınır değerlerine göre bazı metaller açısından toksik seviyede olduğu belirlenmiştir. İncelenen su ve sediment kalitesi parametrelerinin birbirleri ile ilişkili olduğu, hipertrofik seviyede olduğu belirlenen gölün iletkenlik, pH, sıcaklık ve %organik madde'nin, sedimentteki ağır metal ve iz element konsantrasyonlarını pozitif yönde etkilediği bulunmuştur. Noktasal kirlilik kaynaklarının ve meteorolojik parametrelerin etkilediği sıcaklık, AKM, NH4-N, TP, Cu, Ni, Fe ve Mn parametrelerinin su kolonu boyunca olan, çözünmüş halde, askıda katı maddeye tutunmuş halde ve sedimentte bulunan birçok ağır metal, iz element ve diğer su ve sediment kalitesi parametrelerinin istasyonlara göre olan değişimlerinin önemli olduğu belirlenmiştir. Ağır metal ve iz elementlerin büyüklük sıralamaları çözünmüş halde bulunan metaller için B>Fe>Zn>Cr>Pb>Ni>As>Cu>Mn>Cd, askıda katı maddeye tutunmuş halde bulunan metaller için Fe>Mn>B>Zn>Ni>Cr>Pb>Cu>Cd>As ve sedimenttekiler için Fe>Mn>Ni>B>Zn>Cr>Pb>Cu>As>Cd olarak belirlenmiştir. Sedimentteki fraksiyonlara göre yapılan değerlendirmelerde Cr ve Ni elementlerinin yüksek etki seviye sınırını aştığı, Mn, B ve Cu elementlerinin orta seviyede riskli olduğu belirlenmiştir. Suda çözünmüş halde bulunan As, Cd, Cu, Zn, Pb ve B'nin sedimentteki fraksiyonlarının biri ya da daha fazlası ile olan ilişkilerinin önemli ve pozitif bulunması bu metallerin suya daha kolay geçebileceklerini göstermiştir. Balıktaki birikimlerin mevsimlere ve dokulara göre değiştiği, genel olarak en yüksek konsantrasyonların ciğerde olduğu belirlenmiştir. Balık dokuları ile sedimentteki fraksiyonların konsantrasyonları arasındaki ilişkiler önemli bulunmuştur. Çözünmüş halde bulunan ve sedimentte mobil ve kolay serbest hale geçebilir fraksiyonların transfer katsayıları 1'den büyük bulunmuştur. Metallerin toksik etki sınır değerlerini aşmış olmaları nedeniyle balıkların tüketilmelerinin sınırlı olması gerektiği belirlenmiştir.